Osmanlı mimarisinde 14-16. Yüzyıllar arasında kullanılan üslup. Bursa İznik’te yaygın olan Bursa üslubunda avlu yok, şadırvan cami içinde, minare bedenden ayrı ve kubbe piramidal değildir. Bursa Ulu Camii, Topkapı Sarayı, Çinili Köşk ve İlk Fatih Camii Bursa üslubunun görüldüğü eserlerdir. Osmanlı cami mimarisinde farklı bir stile işaret eden kavramdır. Bursa'daki camilere özgüdür.
"Bursa üslubu" ile inşa edilmiş Ulu Camii
Bursa üslubu ne zaman ve nasıl doğdu?
Osmanlı sanatının Türk Sanat Tarihi içindeki tartışılmaz ayrıcalığı ilk kez onun, standart ve uyumlu bir üslup geliştirmiş olmasından ileri gelir. Horasan’dan Filibe’ye kadar uzanan kuşakta etkili olan Osmanlı Mimari Sanatı zaman içinde büyük değişimler geçirmiş ve kendini bu değişimlerden, hakim olduğu topraklar üzerinde gelmiş geçmiş tüm kültürlerin sentezini yaparak yaratmıştı. Elbette bu süre içinde belli dönemlerde bazı kültürlerden daha fazla etkilenmiş ve bu kültürlerin sanat anlayışlarını eserlerinde daha fazla yansıtmıştı.Osmanlı Mimarisi’nin 14.yy dan 20.yy.ın başlarına kadar uzanan etkinlik süreci bu nedenle üç bölümde incelenmektedir:
• Erken dönem(14.yy-15.yy)
• Klasik Dönem(15.yy-17.yy)
• Batılılaşma Dönemi(17.yy-19.yy)
Osmanlı Devleti’nin kuruluş döneminde etkili olan Erken Dönem Mimarisi İznik, Bursa ve Edirne yapıları tarafından temsil edilir. Bunların ilk örnekleri İznik’te bulunur.İkinci payitaht Bursa ise gerek devletin ilk anıtsal taş yapılarını bulundurması gerekse Erken dönem Mimarisi’ne damgasını vurmuş “Bursa Üslubu“nun doğduğu yer olması nedeniyle büyük bir öneme sahiptir.
Bursa üslubu / ekolü / okulu hangi arayışın peşindeydi?
Osmanlı Mimarisi bir çok alanda mirasçısı olduğu Selçuklular’dan mimari alanda ayrılır. Osmanlılar ve arasında görülen en büyük fark Selçuklular’ın süslemeyi yani biçimselliği Osmanlılar’ın ise mekan kullanımı yani işlevselliği ön plana çıkarmış olmasıdır. Ayrıca Osmanlılar’da dini mimariye daha çok önem verildiği görülür. Bu farklılıklarına karşın Osmanlılar özellikle erken dönemde Selçuklu sanatından etkilenmişlerdir. Örneğin Osmanlılar Selçuklu bezemelerini kullanmışlar fakat onları biraz sadeleştirmişlerdir.
Erken Dönem Mimarisi: Bursa okulunun tek kubbeli yapılarıyla başlayıp Edirne okulunun çift ya da çok kubbeli yapılarıyla devam eden bir dönemdir. Bursa okulunun etkisinin daha baskın olduğu görülür. Bu dönem mimarlarının temel arayışı aydınlık ve ferah mekanlar yaratmaktır. Topkapı Sarayı, Çinili Köşk, İlk Fatih Camii bu dönem mimarisinin en iyi örnekleridir. Devrin sonunda inşa edilen Üçşerefeli Camii planı açısından Osmanlı Klasik Mimarisine ilk adım sayılır: İç avlulu plan tasarımı ve ana kubbe anlayışının oluşturulması Klasik anlayışın gelişinin işaretleridir.
Erken dönem mimarisi veya Bursa üslubu (1299-1501) hangi eserle bitti?
Erken dönem mimarisi 1299 yılında Osmanlı Devleti’nin Osman Gazi tarafından Söğüt'de Osmanlı'nın tarafından kurulması ile 1501 yılında Bayezid Camii'nin (1501-1505) inşaatının başlaması arasındaki dönemi kapsar. Bazı araştırmacılar ise bu dönemin Edirne'de yer alan Üç Şerefeli Cami inşaatının 1437 yılında tamamlanmasıyla bittiğini kabul ederler. 1437 yılında inşaatı tamamlanan Üçşerefeli Camii hem erken dönemin en önemli yapıtlarından kabul edilmektedir; hem de klasik dönemin özelliklerinden olan iç avluya sahip planlar ve ana kubbe öğelerinin ilk kez uygulandığı bir yapıdır.
Bu döneme ait yapılar ağırlıklı olarak İznik, Bursa ve Edirne şehirlerinde yer aldı. Osmanlı mimarisine ait ilk kaydadeğer uygulamalar İznik'te inşa edildi. Ancak 1335 ile 1365 yılları arasında başkent olan Bursa'da daha anıtsal uygulamaların gerçekleşmesi nedeniyle bu döneme Bursa üslubu adı da verilir. 1365 ile 1453 yılları arasında devlete başkentlik yapmış olan Edirne'de ise ağırlıklı olarak cami ve medrese inşa edildi. Bizans mimarisi ve Selçuklu mimarisi etkilerini taşısa da bu dönemde klasik döneme dayanak oluşturacak fikirlerin ilk uygulamaları gerçekleşti. Ayrıca Klasik dönemin en önemli mimari kavramlarından birisi olacak kubbe kullanılması pratiği ortaya çıktı.
Ferah ve aydınlık mekânların oluşturulmasına önem verilen bu dönemin başlarında tek kubbeli yapılar inşa edilirken, ilerleyen süreçte çift veya çok kubbeli yapılar da uygulandı. 1333 ile 1334 yıllarında inşa edilen Hacı Özbek Camii Osmanlı mimarlık tarihinde inşa edilmiş ilk cami olarak kabul edilir. İznik'te yer alan bu yapı aynı zamanda tek kubbeli Osmanlı camii türüne de ilk örnektir. Dönemin kaydadeğer diğer yapılarının başında 1472 yılında inşa edilen Çinili Köşk gelmektedir. Çinili Köşk Osmanlı mimarisinde daha sonra pek rağbet görmeyecek olan çininin dış kaplama olarak kullanıldığı nadir uygulamalardan biridir. Erken dönem Osmanlı mimarisine örnek verilebilecek diğer bir uygulama da Osmanlı İmparatorluğu'nun yaklaşık 600 yıllık tarihinin 400 yılı boyunca devletin idare merkezi olarak kullanılan ve Osmanlı Padişahları'nın yaşadığı mekân olan Topkapı Sarayı’dır. (Kaynak: Vikipedi)
Camilerde Bursa üslubu nasıl uygulandı?
Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan İstanbul Beyazıt Camisi'nin yapılmasına (1506) kadar süren dönemdeki Osmanlı yapıtlarının tarzı...Yani erken dönem Osmanlı mimarisinde yaygın kullanılan bir deyimdir.
Bursa üslubu camilerine çevresi revaklı (bkz Revak maddesi) bir avludan girilir. Avlu ile camii arasında ilk cemaat yeri bulunur; buradan bir kapı ile sahna (ana ibadet alanı - kilise mimarisinde nef - ) geçilir. Sahnın iki yanında yan sahınlar , karşıda mihrap , mihrabın sağında minber bulunur.
En güzel örnekleri Bursa Ulu Camii (1396-1400) ve Yeşil Camii (1422)'dir. (Kaynak: Doğan Hasol - Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü)
Bursa Ulu Camii planı