Yapı elemanıdır. Kolon ve kiriş betonları içerisindeki demirleri enine saran demire denir. Fransızca “etrier” kelimesinden dilimize geçmiştir.
Etriye nedir?
Kolon ve kirişlerden geçen demirleri enine saran bir gereçtir. Deprem Yönetmeliğinde 135 derece uçları kıvrılmalıdır. Boyuna uzanan donatıları tutar. 8 ve 10 mm çaplarında demirlerdir. Kolon ve kirişlerin yıkılmasını önler.
Etriye geometrik şekillerine göre çeşitlere ayrılır. Şöyle ki; kare, dikdörtgen, çokgen, daire ve fretli.
Etriye, herşeyden önce, donatı kafesinin montajında ve yerleştirilmesinde yaş beton içinde stabilitesini sağlamak için gerekli ve vazgeçilmez bir elemandır. Etriye, eğilme donatısının yerel burkulma mukavemetini artırmak için de gereklidir. Etriye, sık aralıklarla kullanıldığı zaman, sargı (kuşaklama) görevi yaparak, betonarme elemanın kesme mukavemeti yanında eğilme mukavemetini de arttırır; elemanlara daha büyük plastik şekil değiştirebilme özelliği kazandırır; eleman ve yapı sünekliliğini arttırır. Betonarme elemanının kesme ve kesme-eğilme mukavemetini sağlayabilmek için gereklidir; betonarme kesitin özellikle son limit duruma yakın zorlanmalarında yapının bütünlüğünü korumakta çok önemli bir elemandır; deprem hasarlarının pek çoğu ya etriye yetersizliğinden, ya da hatalı ve eksik düzenlenmiş etriyelerden kaynaklanır.
Etriye yaparken nelere dikkat edilmelidir?
Etriye yaparken mutlaka elpen ile çalışılmalıdır. Etriye ölçüleri doğru alınmalı ve köşe açılarına dikkat edilmelidir. Genelde köşe açıları 90 derece olur. Düzgünlüğü kontrol edilmeli ayrıca çivilerin boylarına da özen gösterilmelidir. Etriye kıvırma makinesinin ayarları doğru yapılmalı ve elektrik akımına dikkat edilmelidir.
Büyük depremlerde etriyelerin önemi nedir?
Ülkemizde 17 Ağustos 1999 depreminde hasar almış ve yıkılan binalarda yanlış uygulamaların sebep olduğu görülmüştür. ‘Afet bölgelerinde yapılacak yapılar’ hakkındaki yönetmeliğin öngördüğü raporda yapı elemanlarında etriyelerin yeterli sıklıkta yerleştirilmemeleri, kolon-kiriş düğüm noktalarında etriyelerin hiç konulmaması veya yeterince konulmaması nedeni ile bu yapılarda hasarlar meydana gelmiştir.
Deprem sonrası yıkılan ve ağır hasar görmüş yapılardan anlaşıldığı gibi entriler hayat kurtarıyor. Basıncı tutuyor ve ağırlığı dağıtmaya yardımcı oluyor. Entrilerin doğru bir uygulamada yapılması bu noktada önemini gösteriyor. Doğru kalınlıkta demirlerle, sağlam bir şekilde yapılan etrilerin sıkıştırılması gerekmektedir. Sıkıştırılma işlemi yapılmayan etriyelerde patlamalar olur.
Kesme kuvveti donatısı olarak etriyelerin kullanılmasının faydaları nelerdir?
a) Eğik çekme gerilmelerinin kiriş ekseni boyunca yayılı olması nedeniyle ,belirli aralıklarla düzgün yerleştirilen etriyeler, etkinin karşılanması bakımından uygundur.
b) Eğik çekme gerilmeleri ile belirli açı yapan etriyeler kesme kuvvetinin işaretinin değiştiği durumda da uygundur.
c) Etriyeler kiriş boyuna donatısını betona bağlayarak bunların kesme kuvvetinin karşılanmasıdaki perçin etkisini arttırırlar.
d) Kesme kuvvetinin karşılanmasında ortaya çıkan beton basınç kuvvetleriyle beraber kafes sistem etkisi oluştururlar.
e) Eğik çekme gerilmelerinden dolayı ortaya çıkan çatlakları sınırlayarak kesme kuvvetinin bir kısmının agrega sürtünmesi ile taşınmasını sağlarlar. Nervürlü inşaat demiri kalitesi üç farklı yöntemle artırılabilmektedir.
f) Özellikle sık kullanılan etriye durumunda betonun yanal şekil değiştirmesini sınırlandırarak betonun hem dayanımını ve hem de sünekliliğini arttırırlar.
Etriye Malzemesi, çapı ve aralığı ile nasıl olmalıdır?
Betonarme eleman açısından en uygun etriye donatısını tasarlayıp düzenlemek esastır. Bunun için etriye çeliği kalitesi, etriye çapı ve aralığı tasarımcının elindeki değişkenlerdir. Etriye, yumuşak çelik (S220) ve yüksek mukavemetli çelik (S 420 ve S500) çubuklardan ve çelik hasırdan (M500) yapılır. Kalın çaplı etriye, rijitliği ile, donatı kafesinin montaj ve beton dökümü esnasındaki stabilitesini artırır; bu yüzden fazla ince çaplardan kaçınılır. Bununla beraber, donatı kafesinin stabilitesini sağlanmak kaydı ile işlemesi kolay, dolayısıyla işçilik kalitesi daha yüksek, kesme ve eğilme mukavemetine katkısı daha iyi, çatlak kontrolünü sağlamakta çok daha uygun olması gibi nedenlerle, ince çaplı sık etriye, kalın çaplı geniş etriyeye tercih edilir. Etriye aralığı, elemanın yapıdaki zorlanma şekline (kolon, kiriş) ve etriyeden beklenen işleve (basit etriye, sargı donatısı) bağlı olarak değişir. Her durumda, elemanın hesabında kullanılan teori ve kabulleri geçersiz kılacak derecede büyük aralıklı olmaması gerektiği gibi, montajı, beton dökümü ve uygun şekilde yerleştirilmesini sağlayacak ölçüde aralıklı olmalıdır. Geniş aralık, etriyenin yalnız montaj amaçlı olarak gerektiği durumlarda, gereğinden sık aralık ise kuşatma (sargı) bölgelerinde (düğümler ve düğümlere komşu bölgelerde) karşımıza çıkar.
Kayma donatısı olarak etriye kullanımı nasıl olur?
Etriye, çatlamış beton elemanın dağılmasını önleyerek ve bütünlüğünü sağlayarak ona kayma ve eğilme mukavemeti kazandırır. Bu amaçla, yani elemana kesme-kayma mukavemeti sağlamak için kullanıldığında basit etriye adını alır. Özellikle kolonlarda, boyuna donatının lokal burkulmasını azaltarak stabilitesini sağlar. Basit etriye aralığı, donatı kafesi ile birlikte çatlamış beton elemanın bir kafes sistem gibi çalışmasını sağlayacak şekilde küçük olmalı, ama elemanın küçük boyutundan ve 20 cm'den daha büyük olmamalıdır. Etriye kesme mukavemetine katkısı son limit durum hallerinde etkin olarak devreye girer; bu durumda etriyenin miktarı (kapasitesi) önemlidir. Kayma mukavemeti açısından etriye oranı,
fctd
p = 0.30------------- (1)
fyvd
den ve kayma hesabının gerektirdiği miktardan az olmamalıdır; burada f ctd betonun hesap çekme mukavemeti, f yvd ise etriye donatısı hesap mukavemetidir. Beton cinsi aynı kalmak kaydı ile, yüksek mukavemetli çelik kullanılması halinde gerekli etriye donatısı oranının ( p s500 ) yumuşak çelik için gerekli etriye donatısı oranına ( p s220) nispeti:
p s500 f y,220
------------ = ------------- = 0.44 (2)
p s220 f y,500
bulunur; f y sözkonusu çeliğin akma mukavemetini gösterir. Bunun anlamı, minumum koşullar karşılanmak kaydıyla yumuşak çelik yerine, yüksek mukavemetli S500 çeliği kullanılması durumunda ise %56 daha az kesit kullanılabilecek demektir; miktar bakımından, bu aynı ölçülerde tasarruf anlamına da gelir.
Kuşatma donatısı olarak etriye (sargı) nasıl olur?
Etriye, kuşatma (confining) amacıyla kullanıldığında halka etriye, ya da kısaca sargı adını alır. Deprem bölgelerinde inşa edilen çerçeve yapıların kuşatma (sargı) bölgelerinde çok donatı çıkar, donatı aralıkları beton yerleştirilmesini zorlaştıracak değerlere düşer. Kaliteli donatı (S500) kullanılması:
- Kuşaklama etkisi devam ettirilerek donatı aralıklarını nispeten açmaya imkan verir; bu beton yerleşimine rahatlama getirir, dolaylı olarak kalite yüksekliği sağlar.
- İnce donatı işçilik kolaylığı sağlar ve keza dolaylı kalite getirir.
- Yüksek mukavemetli çeliğin akma limitinin yumuşak çeliğe göre çok daha yüksek olması nedeni ile betonun yanal genişlemesini engelleme özelliği de daha yüksektir.
- Sıfır fire
- İstenilen şekilde, CAD –bilgisayar kontrolünde üretim
- Bilgisayar kontrolünde ölçülendirme
- Hatasız ölçü sayesinde kiriş ve kolonlarda paspayı ayarlarının otomatik ayarlanması
- Nervürlüdür, aderans kuvveti yüksektir
- Kaliteli işçilik sağlar
- 135 derece bükümler standarttır
- İşçilik ve zaman tasarrufu sağlar
- Üretim bazında laboratuar kontrolündedir
- Kaliteli, yüksek mukavemetli malzeme (STIVb)
Çiroz etriye nedir?
Betonarme yapılarda; kolon ya da perde yapımında kullanılan etriye şeklidir. Düşey donatıların etrafının etriye yle dolanılamadığı durumlarda kullanılır. Uçları kıvrılmış çelik çubuğun karşılıklı düşey donatıyı tutması işine yarar. Bombelenme boyunu kırmak için kullanılır.Perdelerde en az m2'ye 4 tane yapılması 1997 Deprem Yönetmeliği'nce zorunludur.
