Tebernüş Kireççi'ye SORU SOR

Hatayi nedir?

Doğu Asya kökenli süsleme motifleri grubudur. Stilize edilmiş şakayık, nar, iri yapraklar ile bunların gonca ve sapları başlıca süsleme öğeleridir.


Hatayi nedir?


Hatai şeklinde yazıldığı da olur. Farsçadan dilimize girmiştir. Duvar ya da yazılı materyal süslemesinde, çiçek süslemelerini ifade eder.


Mani dininden sonra Budizm’i benimseyen Uygur Türkleri, duvar resimlerinde kullandıkları figür ve motifleri  küçülterek kitap süslemelerinde kullanmışlardır. 


Mani dininin kabulü ile gelişmeye başlayan süsleme sanatında zemin mavidir. Kullanılan renkler kırmızı, beyaz, altın yaldız, yeşildir. Bunlar İslami dönem Türk tezhip sanatında stilize edilmiş çiçek ve bitki motiflerinden meydana gelen “Hatayi Üslubu”nun habercisidir.


Tezhib tasarımlarında kullanılan motifler doğadaki bitki ve hayvan biçimlerinin stilizasyonudur. Çiçekler Hatayi grubu altında toplanan çoğunlukla hayal mahsulü olan bir türdür. Hayvansal biçimlerin üsluplaşmasından meydana gelen diğer motif türü ise Rumi adı altında günümüze gelmiştir. Kelime anlamı Anadolulu olan Rumi, 12. ve 13. yüzyıllarda mimari süsleme ve tezhib sanatında en çok kullanılan motiftir.


12. ve 13. yüzyıllarda yapılan tezhiblerdeki tasarımlar Rumi motifi ağırlıklı asimetrik düzendedir. Kısmen Hatayi motifinin de yer aldığı kompozisyonlar çok sade bir biçim ihtiva eder.


Daha sonra bulut motifleri de süsleme sanatımıza girmiş 16. yy. ve sonrasında hemen hemen bütün kompozisyonlarda sevilerek kullanılmıştır. Yavuz Sultan Selim döneminde 1514-15 yıllarında Tebriz'in alınmasından sonra İstanbul'a gelen Tebriz ve Herat'lı sanatçılarla Osmanlı süsleme sanatları yeni bir çehre kazanır. Kanuni Sultan Süleyman'ın saltanatının ilk yıllarından itibaren bütün süsleme üsluplarındaki yenilikler dikkati çeker. Bu devre içinde Saz üsluplarındaki yenilikler dikkati çeker. Bu devre içinde Saz üslubunun yaratıcısı Şahkulu saray baş nakkaşıdır.