Bacaklar üzerine çömelmek yoluyla kullanılan tuvaletlere, alaturka; yani Türk tipi tuvalet denilir. Ancak bu bir galatı meşhur; yani meşhur bir yanlıştır.
Türk mimarisinde tuvalet kültürü nasıl bir yer tutar?
Bu tarz tuvaletler gerçekte Roma döneminden beri vardır ve halen Vatikan'ın umumi tuvaletleri de bu biçimde yapılandırılmıştır.
Türkiye’de yer alan evlerde alaturka tuvaletin kullanıldığı gibi alafranga tuvalet de kullanılmıştır. Genelde tuvalet olarak adlandırılan kısımda alaturka tuvalet yer alırken, banyolarda alafranga tuvalete yer verilmiştir.
Türk toplumunda tuvalet kullanımı tipinde hep bir tereddüt olduğu için alafranga tuvaletlere merpen basamaklar yapılarak alaturka tuvaletlere benzetilmeye de çalışılmıştır. Tek tip tuvalet bulunan evlerde, inşaat masraflarından kısmak için banyo içerisinde alafranga tuvaletlere yer verilmiştir.
Türk mimarisinde tuvaletin tarihsel gelişimi nasıl oldu?
Tuvaletin, Anadolu’da Milattan Önce 1000’li yıllara dayanan bir tarihi vardır. Tuvalet, Türklerin Anadolu’da yaygınlaşmasından sonra çoğalmıştır. Selçuklular döneminde cami, medrese, kervansaraylara yapılan tuvaletler ücretsiz olarak halkın kullanımına açmışlardır. Osmanlılar döneminde ise seyyar tuvaletler oluşturulmuştur.
Yakın dönemlerde Anadolu’da tuvaletler evin dışında yer almıştır. Şehirlerde ise evin bir bölümü tuvalet için ayrılmıştır. Türk toplumunda alafranga tuvaletlere taharet musluğu yapılmıştır. Fakat temizlik için yeterli alan olmayınca Türkler tarafından bu tuvalet beklenen ilgi ile karşılanmamıştır. Müslüman Türk geleneklerinde tuvaletler kıbleye doğru yapılmamaktadır.
Dünyada tuvaletin evrimi nasıldır?
M.Ö. 4000’li yıllarda Mezopotamya’da en eski tuvaletlere rastlanmıştır. Mısır’da Firavunların mezarlarına bile tuvalet konulmuştur. M.Ö. 8.yy’da ise günümüzde kullanılan alaturka tuvalet kalıntılarına ulaşılmıştır.
İslamiyet’e kadar tuvalet alışkanlığı olmayan insanlar bulundukları yere tuvaletlerini yaparlarmış ve İslamiyet’in gelişi ile tuvalet anlayışı kazanmışlar. Eski Yunan’da tuvalet alışkanlığı yokken Eski Roma’da tuvalette bile kamusal olaylar yapılırmış. Şöyle ki; 30-40 kişilik yapılan umumi tuvaletlerde insanlar işlerini görürken dünya meselelerini tartışabilirlermiş.
1388 yılında İngiltere’de ise insanlar tuvaletlerini göl ve derelere yaparmış. Bu durumdan rahatsızlık duyan İngiltere Kralı II. Richard göl ve derelere tuvalet yapılmasını yasaklamış fakat insanların nereye tuvalet yapacaklarını söylememiş. Bu durumda insanlar evlerinde bu işleri görüp akşamları sokaklara atarlarmış.
19.yüzyıl başlarında tuvalet sıkıntılarına özel sektör el atmıştır ve ellerinde perdelerle sokakta gezen umumi tuvaletçiler oluşmaya başlamıştır. İhtiyaçlarını gidermek isteyen insanları bu perdelerin altına alıp işlerini görmesini sağlar ve bunun karşılığında para alırlarmış.
Batı’da binaların yükselmesi ile tuvalet sorunu arttıkça çareyi sifonda bulmuşlar. Tesisatçılık bu olaydan sonra 19.yy’da başlamış.
Japonlar teknolojinin nimetlerinden faydalanıp tuvaletleri geliştirmişler. Şöyle ki; masaj yapanı, yıkayanı, kurulayanı, parfüm sıkanı derken istenmeyen sesleri duyurmamak için su sesi çıkaranı bile yapmışlar.
Türkiye'de tuvaletin evrimi nasıldır?
Yapılan kazı çalışmaları sonucu Urartu yani Van’da ilk tuvaletlere rastlamak mümkündür. Daha sonra Osmanlı topraklarında kanalizasyon sistemi gelişmiştir. İslamiyet’ten gelen oldu ile tuvalete ve temizliğe önem veren Osmanlı zamanında tuvaletlerini sokaklara yapan ve atan yabancılar bu yüzden kovulmuştur.
1667 yılında Osmanlılar tuvalet vakfı kurmuşlardır. Osmanlı döneminde yer alan hamamlarda ve camilerde halka açık tuvalet yer alırmış. Osmanlı’yı, İslam dininin gerekliliği olan abdest almak ve temiz olmak batıdan çok önde tutmuştur.
Tuvalet hakkında nasıl kitaplar yazıldı?
Georgi Gospodinov, Doğal Roman adında bir kitap çıkarttı. Kitabın konusu bir sineğin gözünden tuvaletin tarihi ve gelişimi. Bunun dışında birçok tuvalet eğitim kitapları da yer alıyor. Juliel Holan’ın yazmış olduğu Tuvaletin Sosyal Tarihi adlı kitabı da bu kitaplar arasında yerini alıyor.
Dünya tuvalet günü nasıl ortaya çıktı?
Her yıl kötü hijyen yüzünden enfeksiyon kaparak ölen 2 milyon insan için Birleşmiş Milletler 19 Kasım’ı Dünya Tuvalet Günü olarak duyurmuş oldu. Kötü şartlarda ve temiz olmayan ortamlarda tuvalet ihtiyacı karşılamak, yaşamak zorunda olan insanlara dikkat çekmek amacı ile her yıl 19 Kasım’da Dünya Tuvalet Günü kapsamında çalışmalar yapılıyor.
Tuvalet alışkanlığının olmadığı bir ülkenden gelen Jack Sim, Dünya Tuvalet Organizasyonu’nun kurucusudur. Tuvalet alışkanlığı olmayan, tuvaletleri bulunmayan 2.5 milyon insana bunun önemini anlatmak için ülke ülke geziyor. Dünya Tuvalet Günü kapsamında bir temizlik firmasının aracılığı ile Türkiye’ye gelen Jack Sim, Bay Tuvalet olarak anılıyor.