Genellikle eğimli bölgelerde yapılan yol biçimidir. Buradaki kaldırım yaya yolu değil sokaktaki yolun kendisini ifade eder. Şikayetler üzerine kaldırılsa da nostaljik değeriyle bazı ilçelerde geri gelmiştir Arnavut kaldırımı.
Arnavut kaldırımı nedir?
Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğü, ‘Arnavut kaldırımı’ adını, “Yollarda irili ufaklı taşlarla gelişigüzel yapılan kaldırım” şeklinde açıklar. TDK sözlüğü, cümle içinde kullanım örneğini de Sait Faik Abasıyanık’ın "Yol buradan itibaren kasaba yolları gibi Arnavut kaldırımı idi." Cümlesiyle verir.
Arnavut kaldırımı, desenden bağımsız, belli büyüklükteki taşlarla kaplanmış yola verilen isimdir. Yollarda irili ufaklı taşlarla veya yuvarlak yassı dere ve sel taşları ile gelişigüzel yapılmış kaldırımdır.
Adını da İstanbul’daki ilk yol işçilerinin Arnavut olmasından alması kuvvetle muhtemeldir.
Arnavut kaldırımı neden tercih edilir?
Yağmur sularının taşların arasından akmasına izin verdiği için yoğun yağış alan bölgelerde kullanımı yaygındır. Ayrıca altyapı kazılarının yoğun olduğu dönemlerde, sökülmesi ve tekrar döşenmesi kolay olduğu için de tercih edilir. Asfalt olmadığı zamanlarda, önemli ticaret yolları buna benzer teknikler kullanılarak döşenmiştir.
Arnavut kaldırımı rutubeti alır, sele karşı dayanıklıdır, ağaç köklerinin su almasına olanak tanır.
Arnavut kaldırımından neden vazgeçildi?
İstanbul’un Anadolu yakasındaki ilçesi Kadıköy’ün ünlü Bağdat Caddesi; I. Dünya Savaşı'ndan önce Bağdat Caddesi Arnavut kaldırımı taşları ile süslüydü. Ancak, araçların daha rahat hareket edebilmesi için bu taşlar kaldırılmış yerine asfalt dökülmüştür.
Arnavut kaldırımlarının olduğu dönemde de; Kızıltoprak'dan Bostancı'ya kadar uzanan bir yol mevcuttu. Kadıköy'de Haydarpaşa'dan Bostancı'ya gitmek için; faytonlu arabalarla ulaşım gerçekleşirdi.
Arnavut kaldırımları, özellikle kadınların topuklu ayakkabı ile yürüme şikayetlerine sebep oluyordu. Sürücüler de otomobillerinin zarar gördüğünü öne sürüyordu.
Arnavut kaldırımı adı nereden gelir?
Arnavut kaldırımı, İstanbul ve Anadolu’da yaygın olarak kullanılmakla birlikte bu yol biçimine ve taşlara neden ‘Arnavut kaldırımı’ dendiği net olarak bilinmemektedir. Ancak, Osmanlı tarihi araştırmalarına göre İstanbul’da yol ve kaldırım işçiliği yapanların Arnavut kökenli olması, ‘Arnavut kaldırımı’ adının bu işçilerden geldiğine dair fikir yürütmemizi sağlıyor.
Cengiz Orhonlu’nun “Mesleki bir Teşekkül Olarak Kaldırımcılık” başlıklı çalışmasında bu bilgi şöyle anlatılıyor:
“İstanbul ve civârında yapılan yol, suyolu vb. inşââtda çalışan kaldırımcılar, genellikle Silivri bölgesinden temin edilirlerdi. Bunların da pek çoğu buraya Rumeli’den, bilhassa Arnavutluk’tan gelmekte idiler. Bundan da anlaşılmaktadır ki kaldırımcı esnâfının çoğunluğunu, Arnavut asıllı kimseler teşkîl ediyordu.”
Hangi turistik bölgelerde hala Arnavut kaldırımı var?
Ayasofya: Ayasofya Müzesi’nin kapısında, bina girişinde Arnavut kaldırımları hala yerinde durmaktadır.
Üst kata alt kattaki iç narteksin batı ucunda yer alan bir kapıdan geçilerek, irili ufaklı taşlarla “arnavut kaldırımı” tarzında döşenmiş bir rampadan çıkılır. Sarmal bir biçimdeki rampa 7 halka yaparak üst kata ulaşır.
Soğukçeşme Sokağı: Ayasofya Müzesi ile Topkapı Sarayı arasında kalan; sarayın dış kapısı olan Bab-ı Humayun’dan Gülhane girişine kadar uzanan tarihi Soğukçeşme Sokak’ta da Arnavut kaldırımları orijinal halleriyle durmaktadır.
Maçka Caddesi: İstanbul’da Beşiktaş’tan Nişantaşı’na doğru çıkarken dik ve Arnavut kaldırımı yokuş Maçka Caddesi’nin büyük bir bölümünü oluşturur. Tarih kokan binaların arasından Maçka Parkı ve İTÜ Maçka Kampüsü’ne doğru çıkıyor.
Safranbolu: Safranbolu evleri hakkında bilgi veren Kaymakamlar Gezi Evi yetkilileri, Safranbolu’nun merkezinde neden Arnavut kaldırımı döşeli olduğunu şöyle açıklar;
“Şehrin ortasında bulunan meydan, evlerin avluları ve sokaklar tamamen Arnavut kaldırımlıdır. Arnavut kaldırımın en büyük faydası rutubeti en aza indirmesi, sel sularına karşı dayanıklı olması ve ağaç köklerinin yeterli su almasına uygun olmalarıdır.”
Arnavut kaldırımı geri mi geliyor?
Nostaljik değerini hiç kaybetmeyen Arnavut kaldırımı, 1994 yılında Demet Sağıroğlu’nun şarkısına konu olmuş, şarkıya adını vermiş; şarkıya çekilen kliple anılır olmuştu.
Arnavut kaldırımına duyulan nostaljik özlem belediye başkanlarının da dikkatini çekti ve tarihi-turistik bölgelerde Arnavut kaldırımını geri getirme çalışmaları başlatıldı. İşte onlardan bazıları;
Yayalaşan Tarihi Yarımada’ya ileri teknoloji tramvay (31.12.2010)
Kabataş – Bağcılar Tramvay Hattı’nda çalışacak ileri teknoloji tramvayları tanıtan ve Tarihi Yarımada’daki çevre düzenleme çalışmalarını yerinde inceleyen Başkan Topbaş, Tarihi Yarımada’nın adım adım yayalaştırıldığını hatırlatarak, “Tarih yayalaştırılmış alanlarla kurtuluyor” dedi.
Tarihi yarımada’daki cadde ve sokakların yenilenerek yayalaştırılmasına devam edildiğini hatırlatan Topbaş, cadde ve sokaklara döşenen granitlerin eski Arnavut kaldırımı gibi doğal taş olduğunu ve Antalya ile Bergama bölgesinden getirildiğini belirtti. Granitlerin ebat ve özelliklerinin Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından onaylandığını vurgulayan Topbaş, sözlerini şöyle sürdürdü;
“Bu bölgedeki çalışma Mayıs ayında bitecek ve Tarihi Yarımada araç baskısından kurtulmuş olacak. Gelişmiş ve turizmden pay alan bütün şehirlerde görüyoruz. Tarihi eserler yayalaştırılmış alanlarla kurtuluyor. Esnafımız için gece saatlerinde servis imkanı vereceğiz. Böylece turizmi sürekli gelişen İstanbul turizmden daha çok pay alacak. İstanbullular ve esnaflarımız da bu yayalaştırılmış alanlardan çok memnun kalacak. UCLG Başkanı olarak, İstanbul’dan dünyaya örnek bir yayalaştırma projesi de göstermiş olacağız. İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Fatih Belediyesi ve İstanbul 2010 Ajansı ile birlikte gerçekleştirdiğimiz bu çalışma gerçekten gurur verici bir çalışma. Bu yeni taşları ve çevre düzenlemesini daha sonra İstanbul’un bütün tarihi alanlarında uygulayacağız. Taşların arasına da yağmur ve kar suyu girmesin diye özel bir silikon sıkılıyor. İstanbullulara hayırlı olsun.”
Başkan Kadir Topbaş, konuşmasının ardından beraberindekilerle çevre düzenlemesinin devam ettiği Sultanahmet Meydanı’nı gezdi. Ceketini çıkaran Başkan Kadir Topbaş işçilerle birlikte taş döşedi ve bir mimar olarak Arnavut kaldırımı döşemenin sırlarını anlattı.
Mahmutpaşa yenilenerek yayalaştırıldı (10.06.2008)
İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile Eminönü Belediyesi ve İTO işbirliğiyle gerçekleştirilen “Mahmutpaşa Yayalaştırma Projesi ve Altyapı Yenileme Çalışması” tamamlanarak hizmete açıldı.
“Mahmutpaşa Yayalaştırma Projesi ve Altyapı Yenileme Çalışmaları” çerçevesinde, tarihi Mahmutpaşa yokuşu ve çevresindeki Aynacılar, Hacıküçük, Hacıküçük Cami, Kefeli Han, Macuncu, Sultan Mektebi ve Rastıkçı sokakları düzenlenerek, altyapısı yenilendi. Yaklaşık 1 milyon YTL’ye mal olan proje ile yollara Arnavut kaldırımı döşenirken, tretuvarlar genişletildi.
Büyükşehir´in ´Temalı Parkları´ İstanbullular'ın hizmetinde... (04.11.2004)
İstanbul´da, Büyükşehir Belediyesi Park ve Bahçeler Müdürlüğü´nün bünyesinde 6 ayrı "Temalı Park" bulunuyor. Lokman Hekim Tıbbi Bitkiler Bahçesi ile Japon Bahçesi bu parklar arasında önemli bir yer tutuyor.
Türk Bahçesi
Zeytinburnu´nda inşa edilen Türk Bahçesi, ana karakteristikleri ile sembolize edildi. Bahçe üç aşamalı olup; ana giriş meydan tarzında, dış bahçe kademeli, iç bahçe avlu sisteminde tasarlanarak inşa edildi. Ana girişte sebil ve Türk bahçelerinde kullanılan bitkiler sergilenecek olup, zemin Türk bahçelerinde ve meydanlarında çokca rastlanılan arnavut kaldırımı tarzında döşendi.
Beykoz´da asfaltlar sökülüyor, ´Arnavut Kaldırımı´ geri geliyor (29.09.2004)
Tarih Beykoz´da hayat buluyor... Beykoz Belediyesi, ilçenin tarihi güzelliğine ve dokusuna sahip çıkmak için asfalt dökülmüş arnavut kaldırımlı sokakları tekrar eski haline döndürüyor.
(…) Şiirlere, şarkılara geçmiş sokakları beton binalarla kuşatılmış, kötü işler yapan insanların yüzüne vurulur gibi üstüne kapkara asfaltlar dökülmüş bir halde güzel günlerine dönmeyi bekliyor.
Beykoz Belediyesi, ilçenin tarihi güzelliğine ve dokusuna sahip çıkmak için Beykoz´un asfalt dökülmüş arnavut kaldırımlı sokaklarını tekrar eski haline döndürüyor. Cumbalı konakları, rengarenk boyalarla süslenmiş ahşap evlerinin arasından geçen asfaltın yerine Arnavut kaldırımı döşeniyor.'Beykoz Prestij Projesi' adıyla hazırlanan çalışma, Belediye Başkanı Muharrem Ergül´ün talimatıyla hayata geçiyor.
Beykoz Merkez ile Yalıköy, Paşabahçe ve Anadolu Hisarı semtlerinde toplam 13 sokakta Arnavut kaldırımı döşeme çalışmalarına başlanıyor. İki ay sürecek çalışma sonucunda yaklaşık 8 bin metrekarelik alan Arnavut kaldırımları ile yeniden buluşmuş olacak.
Beykoz´un eski günlerine tanık olmuş kimselerin hatıralarında önemli yer tutan Arnavut kaldırımı, asfalt zemine göre birçok fayda içeriyor. Beykoz Belediyesi´nin teknik mühendisleri ve çeşitli mimarlardan oluşan komisyonun sunduğu rapora göre, asfalt zemin görüntü kirliliğinin yanı sıra birçok bitki ve canlı türünün zehirlenmesine neden oluyor.