Basmane çukurunda yapılması planlanan Dünya Ticaret Merkezi projesi ile dikkat çeken bir semttir. Semt sınırları içinde Yahudilerden kalan birçok tarihi Yahudihane yer almaktadır.
Basmane nerededir?
Basmane; İzmir Konak ilçesine bağlı bir semttir. Bu bölgede çok sayıda eski Türk evi bulunmaktadır. 20.yy’ın ilk yarısına kadar Bamane’de Yahudiler ve Türkler birlikte yaşamaktadır. Kurtejo da denilen ve genelde bir avluya açılan tek odalı yerleşim birimlerinden oluşan Yavutanelerden (Yahudi evleri) bazıları harap da olsa günümüzde varlığını devam ettirmektedir.
Otelleri ile meşhurdur. Adını; bir zamanlar buralarda kurulmuş olan ve çoğunluğu gayrimüslimlere ait olan basma kumaş işletmelerinden alan semttir.
Basmane sınırları içinde tren garı ve fuar alanı bulunmaktadır. Çankaya, Alsancak, Kemeraltı, Tepecik gibi semtlerin tam ortasındadır.
Basmane tarihinde neler oldu?
Basmane adını; 1800’lü yıllarda semt sınırları içinde bulunan basma fabrikalarından aldı. Semtte, Anadolu’dan göç edenlerin İzmir’e ilk adımını attıkları yer olan Basmane Gar’ı ye aldı. Osmanlı’nın son dönemleri ve Cumhuriyetin ilk kurulduğu dönemde İzmirli zenginler yaşamak için bu semti tercih etti.
Ticaret ve sanayinin gelişmesiyle birlikte, artan konaklama ihtiyacı buradaki konakların otele dönüşme sürecini başlattı. İzmir Enternasyonal Fuarı ve Kültür Park’ın açılmasıyla birlikte buradaki otellerin önemi daha da arttı. Bu oteller şimdi farklı amaçlar için ve sığınmacıların, kaçak çalışanların konaklamasına hizmet etmeye devam etti.
Basmane Evleri’nin özellikleri nedir?
İzmir’in ilk yerleşimlerinden itibaren Yahudiler ile Müslümanlar birlikte yaşamışlardır. İspanya’dan başlayan büyük göçten önce çeşitli coğrafyalardan buraya gelen Yahudiler özellikle Tilkilik, Basmane, İkiçeşmelik gibi semtlerde barınmışlardır.
Demir Çağı boyunca İzmir evleri, büyüklü küçüklü tek odalı yapılar şeklinde tasarlandı. Bu tek odalı evler (2,45 x 4 m) duvarları kerpiçten, damı ise sazdan yapıldı. Erken Geometrik dönemden itibaren (MÖ 875'ler) bu tek odalı evler at nalı biçimli bir avlunun üç bir yanını çevirdi.
MÖ 7. yüzyılın ikinci yarısında yapılmış olan iki katlı, beş odalı, ön avlulu çifte “megaron”, Helenlerin bugün için bilinen, bir çatı altındaki en eski çok odalı evleri oldu. Genellikle bu evlerin ön cephesi güneye bakacak şekilde yapıldı.
1922 yılının sonlarında Basmane semtinde başlayan yangın 2.600.000 metrekarelik bir alanda 20.000'den fazla ev ve iş yerini tahrip etti. Birçok tarihi yapı bu yangında yok oldu. Günümüze kadar ulaşan birkaç önemli tarihi yapılarda bakımsızlık içinde kaldı. Bazıları ise restore edilip otel olarak kullanılmaya başladı.
1948 ve 1950 yıllarında İsrail’e göç eden Yahudilerin evlerine, Anadolu’dan İzmir’e gelen Müslümanlar yerleşti. Müslümanların yerleşmesi ile birlikte, Yahudihane adı verilen evlerin adı aile evi olarak değişti.
Bu Oteller Sokağı, Tarihi Kentler Birliği’nden “Kentsel Dönüşüm Ödülü” kazandı.
Oteller Sokağı’na girildiğinde sağdaki ilk bina; Latife Hanım’ın doğduğu evdir. Şuan bu ev, bakımsız bir otel olarak hizmet vermektedir.
Basmane Sarmaşıklı Ev’e ne yapıldı?
2012 yılında Konak Belediyesi tarafından restorasyon çalışmaları başlatıldı. Bu çalışmalar kapsamında, Basmane’nin en ünlü tarihi yapılarından biri olan Sarmaşıklı Ev de restore edildi. Duvarlarını kaplayan sarmaşıkların oluşturduğu görüntü nedeniyle adını alan yapı, piyano tarzı saçak deseni, Marsilya tipi kiremit çatısı, tavan oymaları, mermer merpenleriyle dikkat çekti.
Konak Belediye Başkanı Dr. Hakan Tartan, çalışmalar hakkında şunları söyledi:
Yerel yönetimler kentlerin altyapı hizmetleri ve genel işleyişi için gereken çalışmayı elbette yapacak. Hiçbir belediye 'ben yol yapmam, çöp toplamam' diyebilir mi? Bunlar zaten kentteki rutin işleyişin bir parçası. Eğer kentin yöneticisi sizseniz her şeyden önce şehrin insanını düşüneceksiniz. 'Önce insan' diyerek, onların huzurunu, mutluluğunu, sosyal ve ekonomik gelişimini hizmet anlayışınızın odağı yapacaksınız. Biz Konak Belediyesi olarak her zaman 'önce insan' dedik. İçinde insan olmayan binalar sadece taş ve duvardır. Kentin her noktasında restore ettiğimiz tarihi binaları müze ve semt merkezi olarak değerlendirdik.
Basmane Oteller Sokağı’nın özellikleri nedir?
Oteller Sokağı yani 1296. Sokak; çoğunluğu taş söveli, cumbalı, taş işlemeli ve silmeli 19. yy. yapılarından meydana gelmektedir. 51 parsel ve 1973 metrekare düzenleme alanı bulunmaktadır. Sokak 320 metre uzunluğa sahiptir.
19. yy. başında Kordonboyu ve Kemeraltı otellerinin tersine konut olarak inşa edilmiş olan Oteller Sokağı yapıları, Basmane Garı, İzmir Fuarı ve Kemeraltı Çarşısı gibi merkezlere yakın konumdadır.
19. yy Rum konut mimarisi özellikleri taşıyan ve Çocuk Esirgeme Kurumu’na bağışlanmış olan bir yapı, Konak Belediyesi Basmane Semt Merkezi olarak hizmet vermeye başlamaktadır.
Basmane Çukuru’nda son durum ne?
Basmane merkezde yer alan 204 bin metrekarelik alanı kapsayan çukura, dünya ticaret merkezi yapılması planlandı. 2013 Ocak ayında ise bu plan, oy çokluğu ile kabul edildi.
Plana göre; 204 bin metrekarelik alanın 104 bin metrekaresi inşaat alanı olması planlandı. Fakat, hisse sahipleri arasında çıkan sorundan dolayı proje henüz hayata geçirilemedi. Konu ile ilgili İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Aziz Kocaoğlu şu açıklamalarda bulundu:
Kentin yarar sağlayacağı bir sonuç istiyoruz. Arazi üzerindeki plan çalışmaları son aşamaya geldi. Biz öncelikle uzlaşmak istiyoruz. Bunun için Mayıs ayı içinde TMSF yetkilileri ile görüşeceğim. Biz bugüne kadar, sahip olduğumuz hiçbir yeri satmadık. TMSF'nin talebini de Meclis'te görüştük. Satış konusunda ısrar edildiği taktirde dava açıp açmayacağımıza sonra bakacağız. Ancak kente yarar getirecek ortak bir noktada buluşmak istiyoruz.