1848’de Nafia Nezareti adıyla kuruldu. 1945’te Bayındırlık Bakanlığı denildi; 2011’de Çevre ve Şehircilik Bakanlığı adını aldı. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’na şimdiye kadar 107 adet Bakan atandı.
Bayındırlık ve İskan Bakanlığının tarih içinde almış olduğu isimler hangileridir?
Nafia Nezareti: 1848 - 1920
Nafia Vekaleti: 1920 - 1928
Bayındırlık Bakanlığı: 1928 - 1983
İmar ve İskan Bakanlığı: 1958 - 1983
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı: 1983 - 2011
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı: 2011 - …
Tarihsel süreçte neler oldu?
Türkiye'de kamu hizmetlerinde memleketin imarı ile ilgili işlerin yürütmekte görevli kuruluşların bağlı olduğu bir kurum olan Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, ilk olarak 1848 yılında II. Mahmut'un devlet yapısında yaptığı yeniliklerin bir parçası olarak Nafia Nezareti adı altında kuruldu. Osmanlı Devleti’nde Ticaret Nazırlığı ile birleştikten sonra 1848–1870 yılları arasında bu iki nazırlık birkaç kez birleştirilip tekrar ayrıldı ve son olarak da 1870 yılından sonra Nafıa Nazırlığı bağımsız bir nazırlık olarak kaldı.
24 Nisan’da teklif edilip görüşülerek 2 Mayıs’ta 3 numaralı kanun ile kabul edilip, tespit edildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümeti, Büyük Millet Meclisi Reisinin başkanlığında on bir bakandan ibaret olup, kurulan bu hükümetteki on bir bakanlık arasında Bayındırlık Bakanlığı da, Nafıa Vekaleti ismi ile yer aldı.
İmar İskan Bakanlığı adı ile Cumhuriyet döneminden önce bir bakanlık daha kuruldu. Lozan sulh antlaşması ile ortaya çıkan, Türk ve Rum ahalinin mübadelesi ve yerleştirilmesi konusu, 13 Ekim 1923 günü kurulan bu bakanlığa verildi.
3 Mayıs 1920' de her bakanlık için ayrı ayrı yapılan seçim sonunda, Yozgat Milletvekili İsmail Fazıl Paşa Bayındırlık Bakanlığına seçildi ve Osmanlı Devletinin Nafıa Nezareti kuruluş ve teşkilatı hakkındaki 9 Ekim 1914 tarihli kanun, TBMM ve Türkiye Cumhuriyeti hükümleri tarafından 1934'e kadar kullanıldı.
1920-1923 döneminde, savaş şartlarının gereği olarak Bakanlık, hizmet konuları dışındaki işlerle de görevlendirildi. 2 Ocak 1921 tarihli bir tüzük ile lokomotiflerin ihtiyacı olan kömürü üretmek üzere, kömür madeni işletilmesi için Bayındırlık Bakanlığına yetki verildi. Bu dönem içinde çıkarılan ve Bakanlığı ilgilendiren kanunlardan bazıları da, bazı yolların devlet yolları sınıfına kaydırılmaları ile ilgili oldu.
Fethi Bey hükümeti döneminde, bakanlıklarda değişmeler oldu ve 11 Aralık 1924 tarihinde Mübadele, İmar ve İskan Bakanlığı kaldırılıp, 29 Aralık 1924'de Bahriye (Deniz) Bakanlığı kuruldu.
1925 mali yılında Bayındırlık Bakanlığına bağlı olup da katma bütçeleri bulunan kuruluşlar, şunlardan ibarettir; Anadolu-Bağdat demiryolları ve Haydarpaşa Liman ve Rıhtımı İdaresi Genel Müdürlüğü (22.4.1924'de kurulmuştur). Demiryollar İnşaat ve İşletme Genel Müdürlüğü, Erzurum-Sarıkamış-Kars ve Şubeleri Demiryolları İdaresi Genel Müdürlüğü, Konya Ovası Sulama İdaresi ve Van Gölü İşletmesi.
Haziran 1928 tarihinde; mühendis ve mimarlara verilecek ruhsatnameler ile ilgili yönetmelikler yürürlüğe girdi. Bazı değişiklikler zamanla yapıldıktan sonra 1930'da mimarlara ait işlemler de Bayındırlık Bakanlığına aktarıldı. 1927 yılında Devlet ve Demiryolları ve Limanları Genel Müdürlüğü kuruldu. Çıkan bu kanun ile birlikte, 1924'den beri demiryolları yatırımlarını yürütmekle görevli olan Demiryollar İnşaat ve İşletme Genel Müdürlüğü, satın alınan mevcut demiryollarını işletmekle görevli olan Anadolu-Bağdat Demiryolları ve Haydarpaşa Liman ve Rıhtımı Genel Müdürlüğü ve doğudaki hattı işletmekte olan Erzurum-Sarıkamış-Kars ve Şubeleri Demiryolları Genel Müdürlüğü, tek bir yönetim altında toplandı.
Yol inşaatları için 1921'de ve 1925'de çıkarılan Yol Mükellefiyeti Kanunları yeterli olmayınca, Haziran 1929'da "Şose ve Köprüler Kanunu " kabul edildi. Bu kanun, Temmuz 1931'de ilk ve önemli değişikliğe uğradıktan sonra 1950'ye kadar uygulanmaya devam etti. İkinci Dünya Savaşı sonrasında ise Karayolları genel Müdürlüğü ortaya çıktı.
Cumhuriyet hükümeti, Nisan 1929'da Anayasa'nın 91'inci maddesi gereğince devletin kuruluş ilkelerine uygun, yeni bir "İller İdaresi Kanunu" çıkardı. İldeki Bayındırlık ünitesinin başı "Nafıa Başmühendisi veya Mühendisi”, tayinleri ise bakanlık tarafından yapıldı. Daha sonra 1929 yılında Bayındırlık Bakanlığı, merkez teşkilatında da bazı değişiklikler yaptı. Ankara'nın bugünkü Bakanlıklar semtinde Bayındırlık Bakanlığı için ayrılan yerde, bakanlık binasının yaptırılması da 1929 bütçesinden ayrılan 230.000 lira ödenek ile bu yıl başlatıldı ve 1934 yılında tamamlandı.
Devlet Demiryolları ve Limanları Genel Müdürlüğü, 1 Haziran 1931'den itibaren sadece işletme ile yükümlü kılınmış olup "Devlet Demiryolları ve Limanları İşletme Genel Müdürlüğüne çevrildi. İnşaat ve etüd işleri ise Bayındırlık Bakanlığının merkez görevleri arasına alındı.
1930'a kadar İçişleri Bakanlığı tarafından yürütülen Ankara şehrinin içme suyunu temin konusu, 1930'da İçişleri Bakanlığının isteği üzerine Bayındırlık Bakanlık tarafından ele alınmaya başladı. Osmanlı Devletinden beri Bayındırlık Bakanlığına bağlı olarak idare edilen Konya ovası sulama işleri, Mayıs 1932'de Ziraat(Tarım) Bakanlığına devredildi.
1933 yılında ise Posta, Telgraf ve Telefon İdaresi'nin, tüzel kişiliği haiz bir Genel Müdürlük olarak ve katma bütçe ile idare edilmek üzere, Bayındırlık Bakanlığı'na bağlandı.
1934'e kadar geçen on dört yıllık sürede Bayındırlık işlerini, 2 Ekim 1914 tarihli Nafıa Nezareti Teşkilatı hakkındaki nizamnameye göre yürüten Bakanlık için 2443 sayılı teşkilat kanunu çıkarıldı. Bu kanuna göre Bayındırlık Bakanlığı’nın tanımı şöyle oldu:
Bayındırlık Bakanlığı; devlet teşkilatı içinde memleketin imarına, ticari ve ekonomik gelişmesine ve sosyal kaynaşmasına hizmet eden demiryollarını, limanlarını. Şose ve köprülerini yapmak, su işlerini düzenlemek, karada ve havada ulaştırma ve haberleşmeye ait Bayındırlık eserleri kurmak, işletmek ve idare etmek, çağdaş ilerlemeleri takip ederek bunları uygulamak, devlet daire ve kuruluşlarına ait her türlü bina ve inşaatın ve Türk mimarisinin tarzını belirleyip yürütmek, tekniğe ait vasıta ve unsurları yetiştirmek, genel ve özel kanunların yüklediği diğer işleri yapmakla görevli bir kuruluştur.
1933 yılında kurulan ve Milli Savunma Bakanlığına bağlı olan "Hava Yolları Devlet İşletme İdaresi" 1935 yılı Haziran'ın da Bayındırlık Bakanlığı'na devredildi. 1939’lu yıllarda ise daha önce Bakanlığa bağlı bulunan "Elektrik İşleri Etüd İdaresi, Bayındırlık Bakanlığı’na bağlandı. 1941’li yıllarda Yüksek Mühendis Mektebi ve Teknik Okul Bayındırlık Bakanlığı’ndan ayrılarak Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlandı.
1945’li yıllarında Türk dilinde yaşanan birtakım gelişmeler neticesinde Nafıa Vekaleti, Bayındırlık Bakanlığı olarak ifade edilmeye başlandı. 1939 yılında Bayındırlık Bakanlığına bağlanmış olan Elektrik İşleri Etüd İdaresi, Şubat 1946'da Bakanlıktan ayrılarak tekrar İktisat (Ekonomi) Bakanlığına devredildi ve aynı yıl, Bayındırlık Bakanlığı Ankara Tıp ve Fen Fakülteleri binalarının yapımı ile de görevlendirildi.
Nisan 1949'da Hava alanları inşaatı Bayındırlık Bakanlığına aktarıldı ve konu ile ilgili yeni bir kanun oluşturuldu. 5367 sayılı bu kanun 1983 yılına kadar yürürlükte kaldı. 1952 yılında ise Seyhan ve Sarıyer Barajlarının yapımına başlandı. 1953’lü yıllarda; deprem, yangın, su baskını, yer kayması, kaya düşmesi çığ gibi tabii afetlerin evsiz barksız bıraktığı yurttaşlara yardım işleri Bayındırlık Bakanlığı tarafından yürütüldü. Aralık 1953'de çıkarılan 6200 sayılı kanun ile "yerüstü ve yer altı sularının zararlarını önlemek ve bunlardan çeşitli yönden faydalanmak maksadıyla" Bayındırlık Bakanlığına bağlı olmak üzere, tüzel kişiliği haiz ve katma bütçe ile idare eden Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü kuruldu.
İmar Kanunu 1956 yılında çıkarılıp, 1984 yılına kadar yürürlükte kaldı. 6785 sayılı İmar Kanununun çıkarılması ile birlikte, 1957 seçimlerini takip eden hükümette, İmar ve İskan Bakanlığı kuruldu. Bu yıllarda ele alınan bir diğer kanun ise İstimlak Kanunu. Bayındırlık bakanlığı tarafından İstimlak Kanunu’nda da birtakım düzenlemeler yapıldı.
1957 yılında hükümetin kurulması ile birlikte İmar Bakanlığı adı altında göreve başlayan yeni kuruluş 1958 yılında çıkarılan teşkilat ve görev kanunu ile İmar ve İskan Bakanlığı olarak ortaya çıktı. Bu şekilde Bayındırlık Bakanlığı’nın adı İmar ve İskan Bakanlığı olarak değiştirildi.
1953'de çıkarılan bir kanun ile, Türkiye'de yaptırılması öngörülen Nato'ya ait askeri havaalanları ve akaryakıt tesisleri işlerinin Bayındırlık Bakanlığı tarafından yürütülmekte olup, Temmuz 1971'de çıkarılan bir kararname ile bu işlerin yapımı Bayındırlık ve İskan Bakanlığından alındı. Bakanlığın yeni kuruluş ve görevleri kanunu hazırlandı ve 13 Temmuz 1972'de kabul edildi, 1983 yılına kadar da yürürlükte kaldı.
1983 yılından sonra da Bayındırlık Bakanlığındaki Yapı İşleri Genel Müdürlüğü, Demiryolları, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü ile İmar ve İskan Bakanlığındaki Planlama ve İmar Genel Müdürlüğü, Belediyeler Teknik Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Mesken Genel Müdürlüğü, Yapı Malzemesi ve Deprem Araştırma Genel Müdürlüğü, Afet İşleri Genel Müdürlüğü'dür. Bu kararname ile Bayındırlık Kuruluna ilaveten Toplu Konut Yüksek Kurulu, İmar Koordinasyon Yüksek Kurlu, İmar ve İskan Şurası olmak üzere üç yeni kurul meydana getirildi. İki bakanlığın birleştirilmesi sureti ile kurulan Bayındırlık ve İskan Bakanlığı'na, T. Emlak Kredi Bankası Anonim Ortaklığı ile İller Bankası Genel Müdürlüğü de iştirak ettikleri ortaklıkları ile birlikte bağlandı.
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nın adı 29 Haziran 2011 tarihinde ismi Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olarak değiştirildi.
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nın yükümlü olduğu kanunlar hangileridir?
- (1934'e kadar) Nafıa Nezareti teşkilatı hakkında 2 Ekim 1914 (1330) tarihli nizamname (Düstur, 2 Tertip, 6. cilt, sh.1342)
- (30 Mayıs 1934'den itibaren) 2443 sayılı kanun (Düstur,3. Tertip, 15.cilt,sh.524)
- 2799 sayılı kanun (Düstur,3. Tertip, 16. cilt, sh.1493)
- 3074 sayılı kanun (Düstur, 3. Tertip, 18.cilt, sh.153)
- 3476 sayılı kanun (Düstur, 3. Tertip,19.cilt, sh. 1390)
- (31 Mayıs 1939'dan itibaren) 3611 sayılı kanun (Düstur,3. Tertip, 20. cilt, sh.665)
- 6439 sayılı kanun (Düstur, 3. Tertip,36.cilt, sh.49)
- 673 sayılı kanun (Düstur,5. Tertip, 4. cilt, sh.3129)
- (20 Temmuz 1972'den itibaren) 1609 sayılı kanun (Düstur, 5. Tertip, 11.cilt, sh.2842)
- (31 Aralık 1983^de itibaren) 180 sayılı Kanun Hükmünde Kararname.(Düstur, 5. Tertip, 23 cilt, Sh.334)
- 209 sayılı Kanun Hükmünde Kararname. (Düstur,5. Tertip, 23 cilt, sh. 624)
Bayındırlık ve İskan Bakanlığında görevli Bakanlar kimlerdir?
Hekim İsmail Paşa (Ekim 1848 - Mart 1849), İbrahim Edhem Paşa (Şubat - Mayıs 1863), İbrahim Halil Paşa (Haziran 1866 - Mayıs 1867), Ağaton Efendi (Mart 1867 - Mayıs 1868), Davud Garabet Paşa (Mayıs 1868 - Haziran 1871), Şirvanlızade Mehmed Rüşdi Paşa (23-28 Haziran 1871),İbrahim Edhem Paşa (Haziran 1871 - Ocak 1873), Hekim İsmail Paşa (Ocak - Mart 1873), Mehmed Raşid Paşa (Mart - Mayıs 1873), Ahmed Muhtar Paşa (Mayıs - Temmuz 1873), Mehmed Kani Paşa (Temmuz - Ekim 1873), Server Paşa (Haziran - Ağustos 1875), Sakızlı Ahmed Esad Paşa (Eylül 1875), Cenanizade Mehmed Kadri Paşa (Eylül - Aralık 1875), Mehmed Halet Paşa (Ocak - Şubat 1876), Server Paşa (Şubat 1876 - Haziran 1877), Mehmed Esad Safvet Paşa (Haziran - Ağustos 1877), Ohanes Çamiç Efendi (Ağustos 1877 - Haziran 1878), Karatodori Paşa (Haziran - Kasım 1878), Ohanes Çamiç Efendi (30 Kasım - 4 Aralık 1878), Sava Paşa (Aralık 1878 - Temmuz 1879), Hasan Fehmi Paşa (Eylül 1879 - Nisan 1884), Köse Mehmed Raif Paşa (Nisan 1884 - Eylül 1885), Ahmed Zühdü Paşa (Eylül 1885 - Aralık 1886), Naum Nimetullah Paşa (3-8 Ağustos 1908), Gabriel Noradunkyan (Ağustos 1908 - Ocak 1910), Hulusi Bey (Ekim 1911 - Ocak 1912), Sinapyan Efendi (Ocak - Kasım 1912), Ziya Bey (Kasım 1912 - Ocak 1913), Nikola Konstantin Basarya (Ocak - Haziran 1913), Osman Nizami Paşa (Haziran - Aralık 1913), Ahmed Cemal Paşa (Aralık 1913 - Mart 1914), Çürüksulu Mahmud Paşa (Mart - Kasım 1914), Abbas Halim Paşa (Kasım 1914 - Şubat 1917), Ali Münif Bey (Şubat 1917 - Ekim 1918), Çürüksulu Ziyaeddin Paşa (Ekim - Kasım 1918), Mehmed Ziya Paşa (Ekim 1918 - Şubat 1919), Şevket Turgut Paşa (Şubat - Mart 1919), Ahmed Avni Paşa (Mart - Nisan 1919), Şevket Turgut Paşa (Nisan - Mayıs 1919), Ahmed Ferid Bey (Mayıs - Temmuz 1919), Abuk Ahmet Paşa (Temmuz 1919 - Mart 1920), Mehmed Tevfik Bey (Mart - Nisan 1920), Cemil Paşa (Nisan - Temmuz 1920), Zeki Paşa (Temmuz - Ekim 1920), Abdullah Lami Bey (Ekim 1920 - Şubat 1921), Ali Rıza Paşa (Şubat 1921 - Kasım 1922).
1923 yılından itibaren görev alanlar ise şöyle;
