Bedesten; heybetli kapıları bulunan, çatısı kubbe şeklinde kapalı bulunan çarşılara denir. Çoğunlukla ‘Arasta’ ile karıştırılır.
Bedestenler nasıl yapı özelliklerine sahiptir?
Bedesten ; dilimize Farsçadan gelmektedir. Farsçada “bedestan” diye geçmektedir. Kelime anlamı olarak; kıymetli kumaşların, mücevherlerin satıldığı çarşıya bedesten denir. Üstü kubbe şeklinde kapalıdır. Kapalı çarşıların bir türü olan bedestenin ilk örneklerine 13.yy’da Anadolu’da rastlanmıştır.
Bezciler çarşısı demek olan bedesten, şehirlerdeki çarşıların merkezinde, pahalı malların satıldığı ve korunduğu büyük yapılardır. Bedestendeki esnaf duvarlardaki hücre, dolap ve çekmecelerde mallarını bulundururdu. Tellalların müzayedelerle satış yaptığı bedestenlerin kapıları akşamları kapatılır, çevredeki kuyumcu gibi esnaflar da mallarını sandıklarla buraya bırakırlardı. Bankalardan önce zenginlerin kıymetli eşyaları ve paraları ağzı mühürlü sandıklarla bedestenlerde saklanırdı. Ticari potansiyeli yüksek şehirlerde alış veriş yapmaya elverişli işlek bir yerde kapalı çarşılar yapılmıştır.
Bedesten, çoğunlukla “arasta” ile eşanlamlı olarak kullanılır. Arasta, Türk Dil Kurumu’nun sözlüğüne göre; “Çarşılarda veya alışveriş bölgelerinde aynı işi yapan esnafın bir arada bulunduğu bölüm”dür.
Arasta nedir?
Büyük camilerin çevresini oluşturan medrese, hamam, darüşşifa, sübyan okulu gibi tesislerle birlikte, veya karşılıklı iki sıra halinde ahşap ya da kâgir olarak inşa edilen dükkân topluluğundan oluşan büyük çarşılara Arasta adı verilirdi. Arastalar genellikle medrese, darüşşifa, imaret, hamam gibi hayır kuruluşlarına gelir sağlardı.
“… Bulundukları yeri süslediklerinden dolayı Farsça’da süslemek anlamına gelen ‘Aresten’ mastarından alınarak Arasta denilmiştir. Arastaların önünden geçen sokakların genellikle üzeri açıktı. Bazı yerlerde Direklerarasında olduğu gibi önlerinde kemerli bir revak bulundurularak kısmen örtülürdü. Eğer, üzerleri tamamiyla kubbelerle kapatılırsa o türlere ‘Kapalıçarşı denilmektedir.” (İstanbul Kültür ve Sanat Ansiklopedisi, Tercüman, İstanbul 1982, s.758.)
Bedesten mimarisinde nelere önem verilirdi?
Bedestenler; kalın duvarlı, şehrin merkezinde kale gibi yükselen yapılardır. Bedestenlerin içerisine çatısında yer alan küçük camlardan gün ışığı girer. Bedestenlerin girişlerinde mutlaka büyük, heybetli kapılar bulunur. Bu kapılarda ahşap süslemeler yapılmıştır. Hanların üst katlarına çıkabilmek için giriş kısımlarında bulunan sağlı sollu merpenler kullanılmaktadır. Üst katta yer alan dükkanların ön katlarında revak bulunur. Buradaki mağazalar genelde 2-3 odalıdır.
Türkiye’de yer alan bedestenler hangileridir?
1. Adana Bedesteni (16. yüzyıl)
2. Afyon Bedesteni (1478)
3. Amasya Bedesteni
4. Ankara Mahmut Paşa Bedesteni (15. yüzyıl)
5. Bayburt Bedesteni
6. Bergama Bedesteni (16-17. yüzyıl)
7. Bursa Bedesteni (14. yüzyıl)
8. Edirne Bedesteni (1418)
9. Gelibolu Bedesteni (15-16. yüzyıl)
10. İstanbul Bedesteni(15. yüzyıl)
11. İzmir Kızlarağası Bedesteni
12. Kahramanmaraş Bedesteni (12. yüzyıl)
13. Kırklareli Hızır Bey Bedesteni (14. yüzyıl)
14. Konya Bedesteni
15. Manisa Bedesteni (14. yüzyıl)
16. Niğde Bedesteni (15. yüzyıl)
17. Rüstem Paşa Bedesteni (16. yüzyıl)
18. Tekirdağ Bedesteni (16. yüzyıl)
19. Samsun Bedesteni
20. Trabzon Bedesteni
21. Tire Bedesteni (15. yüzyıl)
22. Tokat Bedesteni (16. yüzyıl)
23. Uşak Bedesteni (19. yuzyıl)
24. Isparta Bedesteni
25. Merzifon Bedesteni (17.yüzyıl)
26. Kırkkaşık Bedesteni(1579 Tarsus)
27. Sivas Bedesteni
Bedestenlerin tarihsel sürecinde neler var?
Doğu’da her büyük şehirde bir bedesten mutlaka olmuştur. İlk önce bezistan, sonra bezzazistan olmuştur. En son olarak ise bu isim, bedestan ve bedesten olarak günümüze kadar gelmiştir.
İstanbul’da üç büyük bedesten bulunmaktadır. Kapalı Çarşı’da yer alan bedestene Bedesten-i Atik(eski bedesten) ve Bedesten-i Cedid(yeni bedesten) denirdi. Fatih Sultan Mehmet Han tarafından yaptırılan bu bedestenler, taş yapılı, üzeri kubbeli, dört tarafı demir kapılı ve gece içerisinde bekçilerin olduğu yapılardır. Bedestenler içerisinde kasaların saklanması için yerlerde gizli bölmeler bulunmaydı.
İstanbul bedesteni, bin sekiz metrekaredir. İçeriden 5 dışarıdan bakılınca 23 kubbe gözükmektedir. 6 metre kalınlığında dört duvar ile sekiz fil ayağı üzerine kurulmuştur. İkinci Mahmud döneminde ise bedestene ahşaptan oluşan bir mescid ilave edilmişti.
Bedestenlerin fonksiyonları nedir?
1. Malların fiyatları burada belirleniyor.
2. Vergilendirmenin yapılması ve vergilerin tahsil işlemlerinin yapıldığı yerdir.
3. Kamuya ve şahıslara ait kıymetli eşyaların korunmaya alındığı alanlardır.
4. Kıymetli eşyaların satışı yapılır.
5. Kervanların hazırlandığı yerlerdir.
Kastamonu Cem Sultan (Karanlık) bedesteninin özellikleri nelerdir?
Bedesten 1469 M . yılında Kastamonu Valisi iken Şehzade Cem Sultan tarafından yaptırılmıştır. Yapı 1800'lu yılların başlarında geçirdiği yangın nedeni ile halk arasında Karanlık Bedesteni diye adlandırılmıştır.
Yapı kare planlıdır. İçte dört kare ayak üzerine oturan toplam dokuz adet kubbe ile örtülüdür. Güney ve doğu dış cephelerinde kemerli dükkânlar yer almaktadır. Duvarlar moloz taş ile örülmüş ve aralarına tuğla kuşaklar atılmıştır. Duvarlar tuğla kirpi saçakla nihayetlenmektedir. Yapıya dört ayrı kapıdan girilmektedir.
Kayseri Bedesteninin özellikleri nedir?
Kayseri Bedesteni, 1497-1498 yılları arasında Kayseri Sancakbeyi Mustafa Bey tarafından yaptırılmıştır. Geçmişte; kumaşçıların, abacı ve Çuhacıların yer aldığı bu bedesten günümüzde ise halı ve turistik eşya satan bir yerdir. Bu bedestende 35 dükkan bulunmaktadır. Dört tarafında kapıların bulunduğu Kayseri Bedestenine 1552 yılında kütüphane yaptırılmıştır.
Konya Bedesteni'nde, yenileme nasıl olacak?
Konya Büyükşehir Belediyesinin Mevlana Kültür Projesi kapsamında, Tarihi Bedesten Çarşısı Sağlıklaştırma ve Dönüşüm Projesi 2012 yılında başladı. Proje kapsamında 2 bin 687 dükkan ve bağımsız bölüm, 40 sokak yapılacak. Kapalı alanı toplam 180 bin metrekare olan bedesten yenileme projesi kapsamında 84 sokak cephesi ve 7 cadde cephesi düzenlenecek.
Önerilen Bağlantılar : TOKİ Kayseri kura