Aksaray'dan Unkapanı'na giden yolu kesen ve Kırkçeşme kemeri veya Valens kemeri diye de anılan su kemeri. Bozdoğan Kemeri, İstanbul'da Şehzadebaşı ile Fatih arasında yer alır.
Bozdoğan Kemeri, Unkapanı, Fatih, İstanbul
Bozdoğan Kemeri ne zaman, neden inşa edildi?
Bozdoğan Kemeri, Bizans İmparatoru Valentius devrinde inşa edilmiştir. Romalılar devrinde Hadrianus'un şehirde bazı su tesisleri yaptırdığı bilinmekteyse de bu kemerin daha sonra 364-378 yılları arasında yaptırıldığı kabul edilmektedir. Kemerin inşa sebebi Bayezid ile Fatih semtleri arasındaki çukurun ortadan kaldırılarak şimdiki üniversitenin bahçesindeki büyük havuza su depolamaktır.
Akuadük İstanbul Fatih’te, bugün İstanbul Üniversitesi’nin bulunduğu tepe ile Fatih Camii’nin bulunduğu tepe arasında uzanmaktadır. Valens akuadükünün Günumüzde ayakta kalan bölümü orijinal uzunluğundan 50 metre daha kısa olan 921 metrelik bölümüdür. Atatürk Bulvarı, tıpkı tipik bir viyadükte olduğu gibi akuadükü taşıyan ayaklarin arasından geçerek devam etmektedir.
Bozdoğan Kemeri hangi dönemlerde tamirat gördü?
İnşasından sonra çeşitli tahribata uğrayan su kemeri, Bizans devrinde Justinianus, İkinci Justinus, Konstantino ve İkinci Basileus tarafından tamir ettirildi.
Osmanlılar devrinde, Fatih Sultan Mehmed zamanında Eski Saray ve Kırkçeşme Mahallesinin su ihtiyacını karşılamak için bazı değişikliklerle tamirat yapıldı ve Halkalı sularının nakli işinde kullanıldı. 1509'da vuku bulan ve halk arasında “Küçük Kıyamet” olarak bilinen büyük depremde kemerin Şehzade Camii yakınındaki kısmı yıkıldı. Kanuni Sultan Süleyman zamanında Mimar Sinan tarafından büyük bir tamirat yapıldı. Kemerin üzerindeki bir kitabeden kemerin Sultan İkinci Mustafa devrinde de bir bölümünün tamir gördüğü anlaşılmaktadır.
Bugün kemerin aşağı yukarı 800 metrelik bir kısmı ayaktadır. Şimdiki haliyle eksik olan kemerin iki ucundan ve ortasından bazı kısımlar harab olmuştur. Bazı gözlerdeki yıkılma tehlikesine karşı içi örülmüştür. 1988 senesinde tamirine başlanmış ve 1990'da bitirilmiştir. Valentinus devrinden kalma kısımlar Fatih Camii tarafından 1 ila 40 ve 46 ila 51'inci gözler arasıdır. Kanuni devrinde ise 50 ila 52. gözler arası tamir ettirilmiştir.
Bozdoğan Kemeri’nin ölçüleri nelerdir?
Kemer açıklığı 4 m, ayak kalınlığı 5,70 metredir. Genişliği Fatih'te 3,40 m, 25. kemer yakınlarında 5,65 metre, Şehzadebaşı tarafında ise 4,30 metredir. Denizden en yüksek noktası 63,50 metredir. Zeminden yüksekliği 18,50 metredir. İki sıra kemerden meydana gelmiştir. Birinci sıranın kemer ve ayakları kesme taş ikinci sıra ise moloz taşlardan meydana gelmiştir. İkinci sırada dördüncü ve yedinci taş sıraları demir kenetlerle birbirine tutturulmuştur.
Deniz seviyesinden 63 metre yukarıda bulunan Bozdoğan Akuadüklerin uzunluğu 971 metre, yüksekliğinin maksimuma ulaştığı noktanın yerden yüksekliği 29 metre ve eğimi 1:1000’dir.
1 - 40’ıncı, 46 - 51’inci akuadükler İmparator Valens doneminde tamamlanmis, 41 - 45’inci akuadükler Sultan II. Mustafa ve 52 - 56’ın akuadükler Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde eklenmiştir.
18 - 73’üncü akuadükler çift katlı, diğerleri ise tek katlıdır.
Bozdoğan Kemeri'nin temelleri günümüz yer seviyesinin yaklaşık 5.4 - 6.0 m. altında bulunmaktadır. Ayrıca yeni gerçekleştirilen jeofizik ölçümler sonucunda Bozdoğan Kemeri’nin Atatürk Bulvarı'nı kestiği yaklaşık 40 m.’lik kısımda ortalama 3 metre derinlikte akuadük ayağına bağlı pervazların bulunduğu da kanıtlanmıştır.
Dümdüz bir yol şeklinde uzanan akuadüklerin orijinal yapısı, Fatih Camii’sinin insaasi sırasında bilinmeyen nedenlerden dolayı bükülmüştür. Düzenli bir duvarcılığa sahip olmayan yapıda kesme taşlar ve tuğlalar kullanılmıştır. İlk katında düzgün dörtgen taş blokların kullanıldığı yapının üst katları 4 - 7’gen taşların çimento ve demir mengeneler vasıtasıyla birbirlerine kenetlenmesi ile oluşturulmuştur.[11] Akuadüklerin genişliği 7.75 metre ile 8.24 metre arasında değişmektedir. Sütunların kalınlığı 3.70 metre ve kavisler 4 metre genişliğindedir.
Kuzeydoğu ve kuzeybatıdan gelen sular surun dışında Edirnekapı yakınlarında birleşmekteydi. Akuadüklerin doğu ucunda dağıtım tesisi bulunmakta ve Ayasofya’ya kadar uzanarak İmparatorluk Sarayı civarını beslemekteydi. 1950’lerde akuadükdeki günlük su debisi 6.120 metreküptü ve Bizans döneminde şehir için önemli sayılan iki yol akuadüklerin doğu bölümünde kesişmekteydi.
Bozdoğan Kemeri turizm amaçlı nasıl kullanılacak?
Unkapanı'ndaki Bozdoğan Kemeri, turistler için seyir kulesine dönüştürülerek, turizme açılacak. Bozdoğan Kemeri'nin, restore edilerek turizme kazandırılması için 3 Şubat 2013 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı'ndan onay verildi. Unkapanı'ndaki Bozdoğan Kemeri için restorasyon çalışmaları bu ay içerisinde başlıyor. Bozdoğan Kemeri restore edilerek, seyir kulesine dönüştürülecek.
