İslam dininde ibadet edilen mekanların karakteristik mimari özelliklerine, cami mimarisi denir.
Cami nedir?
Müslümanların toplu halde ibadet ettiği mekanlara cami denilmektedir. Osmanlı’da ilk mimari tarzını yakalayan camiler, Mimar Sinan sayesinde gelişmiştir. Bu dönem camilere; külliye, hamam, hastane, aşhane, kütüphane, çarşı, türbe ve çeşme de yapılmıştır. Cumhuriyet dönemi ve sonrasında yapılan camilerde, Osmanlı cami mimarisinden esinlenilmiştir. Türkiye’de resmi rakamlara göre 78 bin cami bulunmaktadır.
Camide yer alan kısımlar hangileridir?
Subasman, Dış avlu, İç avlu, Kapılar, Şadırvan, Merpen, Pencereler, Mahfel, Maksure, Mükbire, Son cemaat yeri, Revak, Minare (cinali), İstinare, Şerefe, Alem, Türbe, Döşeme, Ayakkabılık, Minber, Mihrap, Vaaz kürsüsü, Sütunlar, Ağaçlar, Parmaklıklar, Mermerler, Çiniler, Ahşap ve Kesme taşlar.
Cami mimarisinde 4 farklı mimari tarzdan bahsedilebilir. Bunlar: Selçuklu mimarisi, Osmanlı mimarisi, Osmanlı-Selçuklu mimarisi karışımı ve modern mimari.
Mescid-i Nebevi
Osmanlı cami mimarisinde öne çıkan özellikler Mescid-i Nebevi cami tarzıdır. Şöyle ki; Kıbleye göre sol tarafta Hz. Peygamber’in odaları sıralanırken, arka kısımda hurma liflerinden ve dallarından yapılan, fakir öğrenciler için ayrılan bölüm bulunur. Ayrıca avluyu çevreleyen sütunlar vardır. Eyyübiler zamanına kadar cami yapımlarında bu tarz uygulanır. Fetihler ve başka milletlerinde İslamiyeti kabul etmesinden sonra bölgeye, kültüre göre cami mimarisinde değişiklikler olmuştur.
Cami mimarisinde temel alınan ve değişmeyen bazı noktalar vardır. Mekke'den gelen çizgiyi dik açı ile kesen bir duvar bulunur. Bu duvar üzerindeki mihrap, namaz kılarken toplumun nereye doğru duracağını gösteren bir mimari yapıdır. Mimaride; namaz kılınan kapalı alana şahın ya da haremsaray, yanlarda ya da giriş duvarında biraz yüksekte yer alan sekilere sofa, kıble yönünü gösteren mihrap önündeki yüksekliğe seki denir.
Bazı camilerde galeriler bulunur. Bu bölümler kadınların ya da padişahların namaz kılması için ayrılır. Genellikle ayrı bir girişi vardır. Cami içinden görülmeyecek şekilde kafes ile kapatılır. Geniş alanlarda imamın görülmesi için yüksekçe yapılan yere müezzin mahfili denir.
Camilerde dış mimari ise genelde revaklı olarak tasarlanır. Caminin girişinde yer alan ve gecikenler için namaz kılınması için ayrılan kısma son bölüm denir. Abdest almak için ayrılan bölüme şadırvan adı verilir. Camide yer alan en önemli dış yapı minarelerdir. Minare, kürsü denilen yapı üzerinde yükselir ve kürsü ile gövdesi arasında kalan kısma ise pabuç adı verilir.
İlk cami Hz. Muhammed’in evi olduğu öne sürülmekte ve camilerin bu ev tarzına göre tasarlandığı söylenir.
Emeviler dönemindeki camilerin özellikleri nelerdir?
Fustat, Basra ve Kûfe'de yer alan camileri onarıp eklemeler yapan Emeviler döneminde ilk cami örneği Şam'da bulunan Ümeyye camisi verilmektedir. Bu yapının yerinde daha önce Romalılar döneminden kalan Jüpiter Tapınağı yer almıştır. Bu camide, kıble duvarına koşut olarak uzanan üç şahın, dikey bir orta şahınla kesilmektedir. Şahınların kesiştiği noktada dört sütun üzerinde kemerlerle taşınan bir kubbe yer almaktadır. Bu yapıda daha çok taş ve tuğla kullanılmış olup, ahşap çatısı ve iki katlı revakları bulunmaktadır.
Abbasiler dönemindeki camilerin özellikleri nelerdir?
Samerra Ulu camisi ile Ebudülef camisi Abbasiler dönemine örnek verilebilecek cami mimarisi özellikleri taşımaktadır. Ulu cami daha önce yapılan camiler ile benzerlik göstermektedir. Kıble duvarına dikey uzanan yirmi beş şahından oluşmakta ve avlusunda birkaç sıra revak yer almaktadır. Emeviler dönemi camilerinden ayıran özelliği ise yapıda tuğla kullanılıyor olmasıdır. Ebudülef camisi ise Abbasiler döneminde ortaya çıkan sivri kemerler kullanılmıştır. Abbasiler döneminde yer alan camilerin bazı özellikleri şöyledir: Kalemsi izlenim, yapının dış duvarlarına açılan pencerelerle hafifletilmiş, tuğla duvarlar alçıyla sıvanmıştır. Camilerde yer alan alçı süslemeleri de Abbasiler döneminde görülmektedir.
Fatımiler dönemindeki camilerin özellikleri nelerdir?
Fatımiler; Hz. Muhammet’in kızı Hz. Fatma’nın soyundan gelenler tarafından kurulmuş bir devlettir. Hem Kuzey Afrika’dan gelmeleri hem de Şii olmalarından dolayı mimaride İran etkileri olmuştur. Bu dönem içerisinde yapılan Mehdiye Camisi, kıbleye dik olarak uzanan dokuz şahından oluşmaktadır. Sfaks Ulu Cami’de ise minare üst üste üç kuleden meydana gelmektedir. El-Hakim Cami’nin dış cephesinde yer alan süslemelerinde taş işçiliği kullanılmaktadır.
Büyük Selçuklular dönemindeki camilerin özellikleri nelerdir?
Selçuklular dönemimdeki mimariyi anlatan en önemli yapı İsfahan'daki Mescidi Cuma olarak bilinir. Abbasiler döneminde yaptırılan bu cami, Selçuklu sultanı Melikşah'ın veziri Nizamül-mülk tarafından onartıldı. Caminin güneyinde yer alan eyvana bitişik kubbe, kuzeyinde kubbeli bölüm yer alır. Tek kubbelidir ve duvarlarına rumi, palmet motifleri ve nesih, kufi yazı frizleriyle şekil verilmiştir.
Osmanlılar dönemindeki camilerin özellikleri nelerdir?
Orhangazi camisi, Osmanlı döneminde daha sonra gelişecek olan camilerin öncüsü niteliğindedir. Kare planlı, orta mekanı kubbeli, dört eyvanlı bir mimariye sahiptir. Bu dönem içerisinde yapılan camiler daha çok yapıldıkları yöreye göre farklılık gösterir. İznik'te 1378-1391 yılları arasında yapılan Yeşil cami, tek kubbeli ana mekanın, gereksinimler doğrultusunda geliştirildiği ilk örneklerdendir.
15.yy’da Osmanlı mimarlığı gelişmeye ve değişmeye başlamıştır. Bursa’da yer alan Yeşil Cami’de sultan için bir oda bulundurulur. Edirne'deki Üçşerefeli Cami de merkezi kubbeli camilerin ilk örneğidir. İkisi bağımsız, dördü duvara bağlı altı sütuna oturan kubbe, yanlara doğru ikişer kubbeyle açılmakta, arada kalan küçük mekanlar da dört kubbecikle örtülür. Üçşerefeli Cami’de revaklı avlu ilk kez kullanılır.
Osmanlı dönemine ait bazı camiler hangileridir?
1. Mahmutpaşa Camii
2. Muratpaşa Camii
3. Rumimehmetpaşa Camii
4. Atikalipaşa Camii
5. Yavuzsultanselim Camii
6. Fatih Camii
7. Sinanpaşa Camii
8. Elbistan Ulu Camii
9. Fatihpaşa Camii
10. Şehzade Camii
11. Atikvalide Sultan Camii
12. Taşkale Camii
Cami mimarisinde modernleşmenin kilometre taşı olayları hangileridir?
Kocatepe için tasarlanan cami Pakistan’da inşa edildi: Ankara'daki Kocatepe için bir cami yarışması düzenlenmiş, yarışmayı da Vedat Dalokay kazanmıştı. Ancak o cami ‘Çok modern’ diye yapılmadı; yerine İstanbul Osmanlı camilerinin bir kötü kopyası dikildi. Vedat Dalokay'ın yarışma kazanan camisini ise Pakistan çok beğendi. Şimdi aslında Kocatepe'ye dikilecek, dünyanın hayranlık duyduğu o modern cami Pakistan'da boy gösteriyor.
Vedat Dalokay ve Kocatepe için tasarladığı cami projesi.
1957 yılında Kocatepe Camii için açılan yarışmayı Mimar Vedat Dalokay'ın hazırladığı proje kazandı ve caminin temelleri bu projeye göre atıldı. Fakat daha sonra "fazla modern" bulunduğu için bu projeden vazgeçildi. Bunun yerine 1967 yılında Hüsrev Tayla ve Fatin Uluengin'in çizdiği projeye göre caminin temeli yeniden atıldı. Bu proje de Mimar Sinan tarzını taklit etmesi nedeniyle eleştirildi. Dalokay'ın projesi bazı değişikliklerle Pakistan'ın başkentindeki Faysal Camii'nde (Şah Faysal Mescidi) uygulandı.
Faysal Camii dünyanın en büyük ve en gözde camilerinden biri olarak bilinir. 5 bin metrekare üzerine yapılmış 74 bin kişi kapasiteli bir camiidir.
1966 yılında Suudi Arabistan Kralı Faysal bin Abdül Aziz'in, İslamabad'ı ziyaretinde, önerisi ile gündeme gelen proje için, 1969 yılında Proje Yarışması düzenlendi. 43 ülkeden gelen 17 proje arasından Vedat Dalokay'ın Kocatepe Camii için düşündüğü proje yarışmayı kazandı.
1976 yılında Pakistan hukümeti, Suudi Arabistan Devleti'nden alınan 130 milyon Suudi riyali (takriben bugün 120 milyon dolar) ile inşaasına başlandı ve 1986 yılında tamamlandı.
Şakirin Camii ile cami tasarımına kadın eli değdi: İstanbul’un Üsküdar İlçesi’ndeki Karacaahmet Mezarlığı’nın girişinde bulunan Şakirin Camii, ‘Türkiye’de ilk kez bir kadın mimarın tasarladığı cami‘ olarak tarihe geçti. İç Mimar Zeynep Fadıllıoğlu’nun tasarımı olan Şakirin Camii, 7 Mayıs 2009 tarihinde Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın eşi Emine Erdoğan ve dönemin Diyanet İşleri Başkanı Prof. Dr. Ali Bardakoğlu tarafından hizmete açıldı.
Şakirin Camii, Gazi, Gassan, Ghada Şakir kardeşlerin baba ve anneleri İbrahim ve Semiha Şakir anısına Semiha Şakir Vakfı tarafından yaptırıldı.
Ataşehir’e Mimar Sinan Camii: İstanbul’un Anadolu Yakası’ndaki Ataşehir İlçesi, ‘İstanbul’un sembolü’ olmaya aday camilerinden birine ev sahipliği yaptı. Mimar Hilmi Şenalp tarafından tasarlanan cami, ‘Anadolu Yakası’nda da Avrupa Yakası’ndaki Süleymaniye Camii, Sultanahmet Camii ve Fatih Camii benzeri bir selatin (Osmanlı İmparatorluğu döneminde sultanların yaptırdığı camilere verilen ad) camisi yapılması amacıyla inşa edildi. Ataşehir’deki camiye Mimar Sinan Camii adı verildi. Caminin açılışı 20 Temmuz 2012 Cuma günü Başbakan Recep Tayyip Erdoğan tarafından gerçekleştirildi. Cami, 2012 yılının Ramazan ayının ilk günü, Cuma namazı kılınarak açıldı.
Çamlıca Camii projesini Başbakan Erdoğan'ın seçtiği iddia edildi: Son dönemdeki cami mimarisi tartışmaları Türkiye Cumhuriyeti’nin en uzun süre görev yapan (İsmet İnönü, Adnan Menderes ve Süleyman Demirel'den sonra en uzun süre kalan dördüncü, aralıksız olarak bu görevi sürdüren üçüncü başbakan) Başbakanlarından Recep Tayyip Erdoğan’ın proje seçimi sonucu başladı. Yarışmada birinci çıkmadı.
İkinci olan iki projeden birinin Başbakan Erdoğan’ın ‘beğenisi’ doğrultusu ile kabul gördüğü iddia edildi.
Çamlıca Camii için düğmeye, Başbakan Erdoğan’ın ‘Avrupa Yakasından görünebilecek bir cami’ yapılması isteğiyle basıldı. Yer ve proje seçimi, muhalefet partilerinin, sivil toplum örgütleri ile şehircilik, mimarlık, inşaat mühendisliği alanındaki meslek oda ve birliklerin itirazı ile karşılaştı.
Mimar Bahar Mızrak ile Mimar Hayriye Gül Totu’nun birlikte hazırladığı proje seçildi. Ancak proje, Sultanahmet Camii'ne olan ‘aşırı benzerliği’ ile tartışma konusu oldu.
Ankara'da Tayyip Erdoğan'ın açtığı VİP camiye de kadın eli değdi
24 Nisan 2013 tarihli Akşam Gazetesi'nden...
Önerilen Bağlantılar : Anneler günü konut kampanyaları