Evde çocuk ve yaşlı bakımı, temizlik-yemek gibi evi işlerinin gerçekleştirilmesi için istihdam edilen kişiler. Türkiye’de ev hizmetlisi sektörü, eski SSCB ülkelerinden gelen kadınlarla önem kazandı; Türk kadınları için kurslar açıldı, SGK izinsiz ve sigortasız çalışan 700 bin kadını izlemeye aldı. Hatta öyle ki, çat kapı baskınlar düzenlemeye başladı.
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), ev çalışanlarını nasıl takip ediyor?
Genellikle öğle saatlerinde yapılan denetimlerde kapıyı açan çalışan, görevliler tarafından çapraz sorguya alınıyor. Kişinin beyanlarından evde çalıştığı tespit edilirse başka sorgular da yapılıyor. Yabancı uyruklu ise çalışma izni olup olmadığı, Türk vatandaşıysa da sigortasının yapılıp yapılmadığı soruluyor. Sadece hizmetçiler değil, sitenin güvenlik görevlileri, kapıcılar ve komşular da sorgulanıyor.
Gerek duyulması halinde güvenlik kameraları da inceleniyor. Tespitler sonucunda ev sahibine 16 ila 150 bin TL'ye kadar idari para cezası kesilebiliyor. Cezayı artıran unsurların başında hizmetlinin evde ne kadar süredir çalıştığı geliyor.
SGK, İstanbul’da en sık hangi semtlerde denetim yapıyor? Ne kadar ceza kesiyor?
Denetimlerin sıklaştığı bölgelerin başında ise gelir seviyesi yüksek semtler ve lüks siteler geliyor. Kemerburgaz, Etiler, Beşiktaş, Kadıköy, Çengelköy ve Göktürk en fazla denetim yapılan yerler. Sadece Göktürk'te en az 100 eve temizlikçi baskını yapıldığını ifade eden K.L. kendisine de 16 bin TL ceza kesildiğini söyledi. 5 yıldır Göktürk'te oturan K.L. denetimle ilgili şu bilgileri verdi:
"Öğlen saatinde evimize aralarında SGK uzmanları ve polislerin bulunduğu 6 kişi gelmiş. 2 aydır çocuğuma bakan yabancı uyruklu kadını sorguya almışlar. Ardından da çocuğumu komşuya bırakıp, onu Göktürk Polis Karakolu'na götürmüşler. 3 gün orada kaldı. Çalışma izni ve sigortası yoktu. Bana da 16 bin TL ceza kesildi. Yasalardan haberimiz yoktu."
Sabah'ın haberine göre, Kemerburgaz'daki denetimlerden 150 bin TL'ye kadar ceza kesilen evler de var. Konuyu yargıya taşıdığını ifade eden işadamı, "2 yıldır evimizde yemek yapmaya gelen bir hanım vardı. Polisler 'Bu evde mi çalışıyorsunuz' diye sormuş. O da yemek yapmaya geldiğini söylemiş. Bu beyanı esas kabul eden SGK bana 110 bin TL ceza kesti" dedi.
Ev çalışanlarına sigorta şart mı?
Yetkililer denetimlerin genellikle ihbar üzerine yapıldığını ifade etti. Vatandaşların evlerinde çalıştırdığı kişileri 1 günlük dahi olsa sigorta yaptırmaları gerektiğini ifade eden yetkililer, şu açıklamayı yaptı: "Ev hizmetlerinde çalışan kişilerin 4817 Sayılı Kanun gereğince çalışma izni alması, işverenleri tarafından sigorta primlerinin ödenmesi gerekiyor."
Tespitler SGK'nın çok sayıda kurumla işbirliği sonucu yapılıyor. Uzmanlar, "SGK'nın geriye doğru 10 yıl re'sen prim tahakkuk ve tahsil yapma yetkisi bulunuyor. Böyle bir durumun tespiti halinde ev sahiplerine orta halli bir evin değeri kadar ceza kesilebilir" uyarısında bulundu.
Ne kadar ev hizmetlisi var?
Araştırmalara göre Türkiye'de ev hizmetlerinde 700 bin kişi çalışıyor. Bunların yüzde 1'inin sigortalı olduğu tahmin ediliyor. Verilere göre 2012'de 51 ev işçisi kadın iş kazasında ölürken, 3 bini de kaza geçirdi. Evde sigortasız işçi denetimlerinin artmasında şikâyetler de etkili oluyor. Bu konuda hayata geçirilen Alo 170 hattına her gün bine yakın ihbar geliyor. İhbarı genellikle komşular veya çalışanın kendisi yapıyor.
Hizmetli çalıştıran ev sahipleri hangi sorumlulukları yerine getirmelidir?
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir İlhan Bölükbaşı’nın internet sitesinde yer alan bilgiler şöyle;
İş Kanuna Göre Ev Hizmetlerinde Çalışanların Durumu:
İş Kanunu’nun 4.maddesi “İstisnalar” başlığı adı altında düzenlenmiş ve Kanun maddesinde sayılan işlerde ve iş ilişkilerinde İş Kanununun uygulanmayacağı belirtilmiştir.
4.Maddenin (e) bendi “Ev Hizmetlerinde” diyerek, ev hizmetlerinde yapılan işleri İş Kanunu kapsamı dışına çıkarmıştır. Çocuk Bakıcısı/Aşçı/Bahçıvan/Temizlikçi/Hizmetçi de ev hizmetlerine girdiğinden çalışanların hakları İş Kanunu kapsamında değil Borçlar Kanunu kapsamında değerlendirilecektir.
Sosyal Sigortalar Kanuna Göre Ev Hizmetlerinde Çalışanların Durumu:
Sosyal Sigortalar Kanunu uygulanmasında; Ev hizmetlerinde ücretle ve sürekli olarak çalışanlar sigortalı sayılmışlardır. Ev hizmetlerinde çalıştırılacak kimsenin istihdam edilmesi halinde, Kanunun 8’inci maddesi uyarınca, İşyeri Bildirgesinin, 9’uncu maddesi gereğince, Sigortalı İşe Giriş Bildirgesinin, 79.’uncu maddesi hükmüne göre de, her ay Aylık Prim Ve Hizmet Belgesinin, düzenlenerek, en geç ait olduğu ayı takip eden ayın 23’ üne kadar Kuruma verilmesi ve muhteviyatı primlerin de ay sonuna kadar ödenmesi gerekmektedir.
Yargıtay kararına göre de “Ev işlerinde ücretli ve sürekli olarak çalışanlar 2100 sayılı kanunla yapılan değişiklikle 24.11.1977 gününden geçerli olmak üzere sigortalı sayılmaktadırlar. Haftanın tamamında değil, belli günlerinde kısmen çalışılmasa dahi bu hizmetin süreklilik unsurunun gerçekleştiğini gösterir” sigortalı sayılmak için haftanın tam günü çalışmak şart değildir.
Ev hizmetlerinde yapılan işler İş Kanunu kapsamına girmediğinden diğer bir ifadeyle bu işlerde çalışan Çocuk Bakıcısı/Aşçı/Bahçıvan/Temizlikçi/Hizmetçi iş kanunu hükümlerinden yararlanamadıkları için “Kıdem Tazminatı” da alamazlar
Evlerde, temizlik işlerinde çalıştırılanlara ödenen ücretlerden, gelir vergisi kesintisi yapılmıyor (Gelir Vergisi Kanunu Md. 23/6). Aynı maddeye göre ‘sütnine' ve ‘dadılara' (sadece çocuk bakanlara) ödenen ücretler de gelir vergisinden müstesna tutuluyor. Ancak, ‘mürebbiyelere' yani çocuğun eğitim ve bakımı ile görevlendirilen kadınlara ödenen ücretler, GVK 23/6. maddenin parantez içinde yer alan bir hüküm uyarınca, istisna kapsamında değil. Yani mürebbiye ücretlerinin gelir vergisine tabi tutulması gerekiyor.
Ev sahibi ne yapmalı?
Evlerinde temizlikçi ya da çocuk bakıcısı kadın (çok rastlanmamakla birlikte erkek) çalıştıranların, aşağıdaki işlemleri yapmaları gerekiyor.
1- Sosyal Sigortalar Kurumu'nun (SSK), ilgili sigorta müdürlüğüne, ‘İşyeri Bildirgesi'verecekler.
2- SSK'nın ilgili sigorta müdürlüğüne, ‘sigortalı işe giriş bildirgesi' verecekler.
3- Her ay, ‘Aylık sigorta prim ve hizmet belgesi' düzenleyecek ve en geç, ait olduğu ayı izleyen ayın 23’ üne kadar
SSK'nın ilgili sigorta müdürlüğüne, verecekler. Primleri de ay sonuna kadar ödeyecekler.
4- Mürebbiye dışındakilerin ücretleri, gelir vergisinden müstesna olduğu için, bunlardan gelir vergisi kesintisi yapılmayacak.
5- Şu anda yürürlükte olan yasa hükümlerine göre, gelir vergisinden müstesna tutulan ücretler, (tıpkı konut kapıcılarının ücretleri gibi) binde 6,6 oranında damga vergisi kesintisine tabi. Bu kesintinin de, bir beyanname ile ilgili vergi dairesine beyan edilip ödenmesi gerekiyor. Ancak, şu anda Meclis'te bulunan ve kısa süre yasalaşması beklenen bir tasarıya göre, kapıcıların ve ev hizmetlerinde çalışan kadınların (mürebbiyeler hariç) ücretleri, damga vergisinden de müstesna tutulacak.
Evde temizlik ve çocuk bakıcılığı işlerinde çalıştırılanların, SSK'ya bildirilmemesi durumunda, ileride bir ihbar ya da tespit nedeniyle, geriye dönük olarak, cezalı sigorta primi ödenebileceğini de hatırlatalım.
EVDE ÇALIŞANLAR İLE İLGİLİ BAZI RAKAMLAR
ASGARİ ÜCRET: 729,00
(+)SSK PRİMİ
%19.5 (İşveren Payı)
142,16
(+)İŞSİZLİKSİGORTASI % 2 (İşveren Payı) 14,58
İŞVERENE MALİYETİ 885,74
ASGARİ ÜCRET 729,00
(-)İŞÇİYE AİT PRİM MİKTARI (%14) 102,06
(-)İŞSİZLİK SİGORTASI İŞÇİYE AİT PRİM MİKTARI (%1) 7,29
(-)İŞÇİNİN ASGARİ GEÇİM İNDİRİMİ ÖNCESİ ÖDEYECEĞİ GELİR VERGİSİ (%15 ) 0
(-)DAMGA VERGİSİ MİKTARI (%06,6)* 4,81
(+)ASGARİ GEÇİM İNDİRİMİ (BEKAR VE ÇOCUKSUZ)** 0
ASGARİ ÜCRETTEN NET ELE GEÇEN: 614,84
İşçi ve işveren SSK pirim toplamı 266,09
Ev hizmetlerinde çalışanların bilmesi gereken notlar;
1-Ev hizmetlerinde çalışanlar hakkında İş Kanunu hükümleri uygulanmaz.
2-Ev hizmetlerinde ücretli ve sürekli çalışanlar için 5510 sayılı Yasaya göre sigortalı olma zorunluluğu vardır.
3- Ev hizmetlerinde çalışanlardan gelir vergisi kesilmez.
4- Ev hizmetlerinde çalışanlar için İşsizlik Sigortası primi ödenir.
DAYANAKLAR
(5510 sayılı Kanun, 4857 sayılı İş Kanunu, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu)
UYGULAMA
1-Örneğin çocuk bakımı için işe alınan bir ev hizmetlisi için SGK ilgili hizmet birimine işyeri bildirgesi verilecek.
2-Daha sonra, e-bildirge şifresi alınacak ve bu ev hizmetlisi için işe giriş bildirgesi gönderilecek.
3-Çalıştırılan her ay için düzenlenecek “Aylık Prim ve Hizmet Bildirgesi” (693 liradan az olmamak şartıyla) izleyen ayın 23’üne kadar SGK ilgili hizmet birimine verilecek.
4- Ev hizmetlerinde çalışanlar da, “İşsizlik Sigortası” kapsamındadırlar. Bundan yararlanmak için 4447 sayılı Kanuna göre, en az az 600 gün sigortalı çalışmak gerekecek.
5-(193 Sayılı Kanun MD. 23/6.)” Hizmetçilerin ücretleri (Hizmetçiler özel fertler tarafından evlerde, bahçelerde, apartmanlarda ve ticaret mahalli olmayan sair yerlerde orta hizmetçiliği süt ninelik, dadılık, bahçıvanlık, kapıcılık gibi özel hizmetlerde çalıştırılanlardır.) (Mürebbiyelere ödenen ücretler istisna kapsamında değildir). Ev hizmetlilerinin ücretleri Damga Vergisi
BİR ÖRNEK
Asgari ücret……………………………………………………………886,50
Sigorta işçi primi 14%..............................................124,11
İşsizlik sigortası işçi primi………………………………………. 8,87
Gelir Vergisi …………………………………………………………. 0,00
Damga Vergisi……………………………………………………… 0,00
İşçinin eline geçen……………………………………………….. 753,52
İŞVERENE MALİYET
Sigorta işveren payı 16.5% (5% indirim)………….146,27
İşsizlik Sigortası işveren payı 2%....................... 17,73
TOPLAM…………………………………………………………… 1050,5
Yerli veya çalışma izni alınarak çalıştırılan tüm ev hizmetlileri için yurakıda yapılan hesaplama geçerlidir.
Yabancı hizmetli, işsizlik sigortasından para alabilir mi?
Mütekabiliyet esasına dayalı olarak yapılan anlaşmalara göre Türkiye’de sigortalı olarak çalışan yabancılar İŞSİZLİK SİGORTASINA TABİDİR. Yani Türkiye ile arasında ikili sosyal güvenlik anlaşması bulunan ülke vatandaşı ev hizmetlisi için işsizlik sigortası uygulanacaktır.
Çalışma izni olan yabancı ev hizmetlisi için sigortaya bildirim oturma izni sonucu verilen yabancı sicil numarası ile yapılacaktır (Vatandaşlık ve Nüfus İşleri Genel Müdürlüğü tarafından).