Füniküler; eğimli arazilerde kullanılan, dev makaraya sarılan halatlarla çekilen, raylı – vagonlu taşıma sistemidir.
Füniküler nedir?
Türk Dil Kurumu’nun (TDK) sözlüğünde ‘füniküler’ kelimesinin karşılığı ‘Çekmeli vagon’dur. Fransızca ‘funiculaire’ kelimesinden gelmektedir. Füniküler; raylı taşıma sistemidir.
Füniküler sistem nasıl çalışır?
Eğimli arazilerde kullanılır. Füniküler genellikle halatlarla yukarı çekilerek çalışır. Çekme halatı, elektrikli motorlar ve redaktör ile çalışır. Germe halat sistemi ise istasyonda yer alır. Bu sistemde hat ortasında iki paralel ray bulunur. Araçların hat ortasında yan yana gelmesi durumunda bu raylar birleşerek istasyona ulaşır.
Fransızca’daki “funiculaire” kelimesinin Türkçe karşılığı tüneldir. Türkiye’de ilk kullanım alanı Taksim-Kabataş füniküleridir.
Fünikülerin tarihinde neler yer alıyor?
En eski fünikiler 15.yy’ın başlarında insanların dağ ve yamaçlara kurduğu düzenek ile oluşturulmuştur. Avusturya Salzburg’ta Hohensalzburg Kalesinde Kardinal Matthäus Lang tarafında 1515’te yapılan ilkj fünikülerde insan ve hayvan gücü kullanılmıştır. 1777 yılında su gücüyle çalışan, halatlar yardımıyla çekilen füniküler, İngiltere Country Tyrone kentinde inşa edilmiştir.
İlk insan taşıyan füniküler ise İtalya’da yapılmıştır. Bu sistem 1861 yılında Dusino kentinde, ikincisi ise 1862 yılında Lyons’ta inşa edilmiştir.
Dünyada yer alan ilk kentsel füniküler ise 1873 yılında San Fransisco ABD’de yapılmıştır. İlk yer altı füniküleri ise 1875 yılında İstanbul’da hayata geçirilmiştir.
İstanbul’da yer alan ilk yer altı füniküler fikri şu şekilde ortaya çıkmıştır: Eugene-Henri Gavand adlı bir Fransız mühendis 1867 yılında İstanbul’a geziye gelmiştir. Karaköy ile Galata arasında çok fazla insan trafiği olduğunu görmüş ve dik yokuştan çıkışın zorluklarını fark ederek bir asansör sistemi geliştirmeyi düşünmüştür. 1871 yılında inşaat çalışmalarına başlanıp, 1875 yılında tamamlanan füniküler, ilk olarak buhar makinası yardımı ile çalışıyordu. 9 Kasım 1971 tarihinde ise ilk defa elektrik sistemi ile insan taşımaya başlamıştır. Tünelin boyu 555,80, çapı 6,70 yüksekliği 4,90 metredir. Tünelin içinden geçen demiryolunun uzunluğu ise 626 metredir. Demiryolu çift hat olarak yapılmıştır.
Karaköy fünikülerinin tarihçesi nedir?
Karaköy-Beyoğlu finüküler hattının 140 yıllık bir geçmişi var. Ali Abbas Çağlıyan ile Gökhan Doğan ise son kırk yılda bu sistemi düzenleyen, kuran, seferleri yapan kişilerdir. Ali Abbas Çağlıyan 1964 yılında tünelde teknisyen olarak çalışmaya başlamış. Gökhan Doğan ise 1977 yılında tamirci operatörü olarak göreve başlamış.
Tünelin çalışmasını ise ustalar şu şekilde anlatıyor: Makine dairesindeki bir motordan yapılan uyartımla döndürülen kayış halat (volant) sayesinde iki vagonun gidiş gelişi sağlanıyor. Tünel, hizmete girdiği yıllarda buharlı ve ahşap vagonluydu. Günümüzde tamamen bu sistem elektronik oldu. Bandajlar vardır, onlar yön tayininde kullanılır.
Devamlı aynı yönde gidip gelirler. Birbirini çeken ve birbirleriyle karşılaşmayan vagonlar sayesinde kaza riski neredeyse sıfırdır, emniyetlidir.
Tünelin bakımları günlük, haftalık, üç haftalık, aylık ve yıllık olarak yapılıyor. Tünelde ayrıca elektrik freni, hava freni ayrıca kabloya bağlı şar kontağı mevcut. Elektrik kesintilerinde jenaratörler hemen devreye giriyor ve çok kısa süreliğine tünel hareketsiz kalıyor.
Tünel çalışanları: Mehmet Haşerik (Bilet kontrolörü), Gökhan Doğan (Makine bakım amiri), Ayşe Derya (İşletme şefi) Hamit Yavuz (Temizlik görevlisi) Vasfi Köseoğlu (Tünel müdürü), İsmet Çelebi (Temizlik görevlisi), Ali Abbas Çağlıyan (Elektrik bakım amiri), Ahmet Özpınar (Elektrikçi), Nedim Göktürk (Tamirci operatör), İsa Şimşek (Bilet kontrolorü), Şaban Yayıkçı (Tamirci operatör), İsmail Bozkurt (Tamirci operatör).
Taksim-Kabataş füniküleri ne zaman yapıldı, özellikleri neler?
İstanbul'un ulaşım sorunlarına çözümler geliştirebilmek için, toplu taşım sistemleri arasında bütünleşme sağlamak, raylı sistemi deniz yolu ile buluşturmak, deniz taşımacılığının günlük yolculuklar içindeki payını arttırmak, tramvay ile metronun entegrasyonunu sağlamak, ve sistemleri daha verimli kullanabilmek ilkesinden hareketle, İstanbul Metrosu’nun Taksim İstasyonu ile Kabataş İskelesi arasında bir raylı toplu taşım sistemi kurulması gerekliliği doğdu.
Taksim-Kabataş Füniküler Sistemi İnşaatı, daha önce işletmeye açılmış olan İstanbul Metrosu Taksim- 4. Levent hattının Taksim İstasyonu ile önemli bir deniz aktarma merkezi olan Kabataş’daki deniz iskelesi ile tramvay ulaşımı arasında bağlantıyı sağlayacak bir toplu taşıma sistemi inşaatıdır.
Bu proje ile, şu an hizmet vermekte olan Taksim–4.Levent (Ayazağa-Yenikapı) Metrosu, Taksim-Tünel Nostaljik Tramvayı, Taksim Otobüs ve Dolmuş Durakları ile Zeytinburnu-Fındıklı (Kabataş-Bağcılar) Tramvayı, Kabataş İDO vapur, feribot ve deniz otobüsü iskeleleri arasında entegrasyon sağlanarak İstanbulluların Havalimanından sadece raylı sistem ile Taksim Metrosuna ve Kabataş/Beşiktaş gibi deniz ulaşımı araçlarının yoğun kullanıldığı bölgelere erişimi sağlanmaktadır.
Taksim-Kabataş Füniküler Sistemi, Taksim’den 4. Levent’e uzanan metroyu Kabataş–Zeytinburnu Cadde Tramvayı ve Aksaray-Havalimanı hafif metro hatlarıyla birleştirmiştir. Bu sayede 4.Levent’ten başlayıp Atatürk Havalimanı’na ve Otogar’a kesintisiz raylı sistem ağının kurulması sağlanmıştır. Yeni sistem, Gümüşsuyu’nun trafik yükünü azaltırken, vapur ve deniz otobüsü iskelesi, otobüs hattı ve tramvay hattının kesiştiği Kabataş’ı önemli bir aktarma merkezi haline getirmektedir.
Taksim-Kabataş Füniküler Sistemi ne zaman açıldı?
Ülkemizde 131 yıl aradan sonra ikincisi yapılan ve dünyada sayılı örneklerden biri olan bu özel proje, ender rastlanan tipte bir mühendislik projesi ve 21. yüzyıl konseptine yakışan mimari tasarımlarla donatılmış olma özelliğine sahiptir.
“İlk deneme seferi” 5 Ocak 2006 da İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Sn.Kadir Topbaş tarafından başarı ile gerçekleştirilen Taksim-Kabataş Füniküler Sistemi, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, dönemin İstanbul Valisi Muammer Güler ve İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Kadir Topbaş’ın da katılımıyla 29 Haziran 2006 perşembe günü Kabataş İDO İskelesi önünde yapılan törenle hizmete açıldı.
Taksim-Kabataş Füniküler Sistemi’nin ulaşıma katkısı ne oldu?
Böylece, İstanbul Metrosunu kullanan yolcular, Taksim Metro İstasyonu’nun dışına çıkmadan füniküler sisteme aktarma yapabilmekte ve Kabataş’a vardıklarında deniz veya tramvay bağlantılarını kullanabilmektedirler. Ayrıca deniz yolu veya tramvay ile Kabataş’a gelen yolcular buradan Taksim’e ve Taksim’den metro ile bir taraftan Ayazağa’ya, diğer taraftan otogar ve havaalanına ulaşabilmektedir.
Taksim-Kabataş arasındaki bölgede kurulacak olan raylı sistemin özelliklerinin belirlenmesinde en önemli etken, hattın oldukça eğimli bir arazide yer alacak olmasından dolayı maksimum eğim değerleri olmuştur. Bu çerçevede, hat için en uygun sistemi belirleyebilmek amacıyla, öncelikle eğimin sistem üzerindeki etkisi incelenmiştir. Hattın önerilen optimum eğimi yaklaşık %22 civarındadır. Çeşitli raylı sistem türleri arasında yapılan karşılaştırmada, bu kadar yüksek bir eğimde çalışabilecek en güvenli ve yatırım/bakım maliyeti açısından en ekonomik sistemin Füniküler Sistem olduğu tespit edilmiştir.
Füniküler Sistem, Taksim ve Kabataş istasyonları olmak üzere 2 istasyondan oluşmaktadır. Taksim istasyonu, İstanbul Metrosu Taksim istasyonu ile Kabataş istasyonu da Zeytinburnu-Kabataş tramvayının Kabataş istasyonu ile bağlantılıdır.
Sistem, Taksim ve Kabataş istasyonları olmak üzere iki terminal ve karşılıklı olarak halatlarla hareket eden çift vagonlu iki araçtan ibaret olup, 3 dakika sıklıkta 640 m. lik tünelde yolculuk 110 saniye sürmektedir. Halihazırda sistemle günde ortalama 27.000 kişi taşınmaktadır.
Taksim-Kabataş fünikülerinin künyesi:
Yüklenici : Yapı Merkezi İnş. San. A.Ş.-Garaventa AG Ortak Girişimi
Güzergâh Uzunluğu : 647 m.
İstasyon Sayısı : 2
İstasyonlar : Taksim-Kabataş
Keşif Bedeli : 18.575.025.997.065 TL+12.376.588,20 $+KDV (2001 B.F.)
İhale Bedeli : 12.895.263.538.107 TL+ 9.800.159,24 $+KDV (2001 B.F.)
İhale Tarihi : 22.01.2002
Sözleşme Tarihi : 12.07.2002
İşe Başlama Tarihi : 23.08.2002
Gerçekleşen İşin Toplam Bedeli: 78.998.600 TL+KDV (2010 rakamlarıyla)
Sözleşmeye Göre İşin Süresi : 18 Ay
Son Süre Uzatımına Göre
İş bitim Tarihi : 27.03.2006
Gerçekleşme Yüzdesi (Fiziki) : % 100
İlk Deneme Sürüş Tarihi : 05.01.2006
Sistemin Hizmete Açılış Tarihi : 29.06.2006
Önerilen Bağlantılar : 3. Havalimanı, TOKİ Aksaray kura