Osmanlı döneminde yapılmış ilk toplu konutlar diyebiliriz. En önemli ikinci ünvanı ise şudur: Osmanlı'nın ilk betonarme yapısı. Sadece beton kullanılarak yapılan ilk binadır.
1. ünvanı: Osmanlı'nın ilk toplu konutu.
2. ünvanı: Osmanlı'nın ilk betonarme binası.
* İstanbul’un Laleli semtinde yer alır. Evlerin mimarı, Mimar Kemalettin Bey'dir. Hani şu anda kullandığımız 20 Lira'nın arka yüzünde portresi bulunan kişi. Binalar, günümüzde otel olarak kullanılmaktadır. Yapılış tarihi 1922'dir.
* Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra binalar Türk Hava Kurumu'na devredilip kiraya verilmiştir. Bu yüzden Tayyare apartmanı olarak da bilinirler.
* 1918 yılında İstanbul'da çıkan yangında başta Cibali, Altımermer ve Fatih bölgelerinde çok sayıda ev yandı. Evlerin o dönemde daha çok ahşaptan olması, zayiatı fazlasıyla artırdı.
Evlerini kaybeden yangınzedeler için (harikzede aynı zamanda yangınzede demektir) bu binalar yapıldı.
1922 yılında tamamlanan ve dört bloktan oluşan yapıda toplam 124 daire yer alıyordu.
Kullanıma açıldığı 1922 yılından 1985 yılına kadar apartman olarak kullanıldı.
Daha sonra bina, Besim Tibuk'un Net Holding'i tarafından otele dönüştürüldü. Bina 2006 yılından bu yana Crowne Plaza Old City adıyla 5 yıldızlı bir otel olarak hizmet veriyor.
ÖNEMLİ NOTLAR:
- 1918 yılı Mayıs ayında Cibali’de başlayan yangında 7500 kadar ev yok oldu.
- Bu bina, 1919- 22 yılları arasında inşa edildi. Kemaleddin Bey’in İstanbul’da yaptığı son yapılar topluluğudur.
- Yangından zarar gören anlamına gelen Harikzedegan Katevleri bağışlar toplanarak gerçekleştirildi. Sosyal konutu tanımlayan Katevleri için Mimar Kemaleddin seçtiği model, sıra ev tipinden daha çağdaş ve kuşkusuz daha ekonomik, daha yoğun bir yerleşmeye olanak veren bir modeldi.
- Binalar, Osmanlı Barok Üslubu’nun en önemli yapıtlarından olan Laleli Camisi karşısındadır.
- 25 dükkan, 124 daire ve bunlara bağlı olarak ortak kullanıma sahip kapalı teras, çamaşırlık, kömürlük gibi servileri içeren bu konut topluluğundaki bloklarda, birer orta avlu ve kotlarda dairelere ulaşımı sağlayan ve avluyu çevreleyen balkon koridorlar bulunmaktadır.
- İstanbul’un ilk betonarme iskeletli yapısıdır.
- Bu bina yapılmadan önce aynı arsada Laleli Külliyesi'nin bir parçası olarak bir medrese vardı. Bu medresenin adı da yazılı belgelerde Koska medresesi olarak geçmekteydi.
2009 yılında yeniden restore edilen muhteşem yapıyı koruyarak yenileyen ve Crowne Plaza'nın bugünkü lüks, gösterişli haline kavuşması için 1 yıl çalışan iç mimar Hande Tözün yapının dünü ve bugününü Akşam gazetesine şöyle anlatmış:
Mimar Kemaleddin'in çalışmalarından bahseder misiniz?
1870-1927 yılları arasında yaşamış, Ulusal Mimarlık Akımı'nın öncülerinden. İTÜ Mimarlık Fakültesi'nin ilk Türk mimar öğretim üyesi olması ayrıca önemli... Mimar Kemaleddin'in en büyük amacı, Türk mimari üslubunu yaratmak. Dönemin Avrupa mimarisini oryantalizmle birleştirip kendine özgü bir üslup geliştiriyor. Avrupa akımları ve İslam unsurları var yaptığı binalarda. Kuvvetli cephe süslemeleri kullanıyor. İstanbul'da 28 yapısı var. Kudüs'teki Mescid-i Aksa da onun önemli restorasyon projelerinden biridir.
Harikzedegan Apartmanları'nın önemi nedir?
1918'de İstanbul'da meydana gelen büyük yangında evsiz kalan 'harikzedegan'ın (yangınzedelerin) konut ihtiyacını karşılamak için yapılmış. Bu nedenle ilk adı Harikzedegan Apartmanları. 1919-1922 yılları arasında inşa edilmiş. Osmanlı Barok üslubunun önemli örneklerindendir. Meyilli bir araziye kurulmuş 4 farklı bloktan oluşuyor. Bu bloklar açık bir sokak. Her blokta iç avlu var. Hayata açılan oda kapıları gibi düşünülmüş. Apartmanların içine Türk yapısı entegre edilmiş. O tarihe kadar gerçekleştirilen ilk toplu konut projesi ve ilk betonarme karkas sistem ile inşa edilmiş bina. Dış cephede, Barok unsurlar kullanılmış. Avlulara bakan iç kısımların kolonlarında Türk motiflerine yer verilmiş. Bitince Türk Hava Kurumu'na devredildiği için Tayyare Apartmanları olarak da biliniyor.
Yangınzedeler oturmamış mı hiç?
Hayır, onlar için yapılsa da onlara verilmemiş, zengin aileler yaşamış. 1985'e kadar konut olarak kullanılmış. Sonra Türk Hava Kurumu, otel yapılmak üzere kiralamış. Restore edilirken apartmanların arasında kalan avlu ve blokların içindeki iç avluların üzeri kapatılıp tek bina haline getirilmiş. Önce Ramada, sonra Merit Otel olarak hizmet vermiş. 3 yıllık bir hazırlıktan sonra de Crowne Plaza oldu.
İlk restorasyonda blokların birleştirilmesi gibi temel değişiklikler olmuş, siz ne tür bir çalışma yaptınız?
Bizden istenen, genel mekanların, özellikle de eskiden sokak olan ana arterin tasarlanmasıydı. 20. yüzyılın ilk yarısı, ulusal mimarlık dili arayışlarının, oryantalizm ve art nouveau akımların bir arada bulunduğu zengin çeşitlilik gösteren bir dönem. Biz de 2 blok cephesinde art nouveau, 2 blok cephesinde ise ulusal mimarlık akımına atıfta bulunan bir giydirme projesi oluşturduk. Kot farkı nedeniyle binanın birini 3, diğerini 4 katlı görebiliyoruz. Bu da farklı süslenebilmesi için olanak sağladı. Yukarı tonozdan gelen günışığı içeriye sera etkisi veriyor. Akşam fenerler yanıyor içeride. İç yapıda yine mimar Kemaleddin gibi bezemeler, yer döşemesinde ise mermer mozaikler kullandık.
Bu projeyi kabul etmenizdeki en önemli neden neydi?
Bina Osmanlı'nın son dönemi için çok önemli. Öğrenciyken Mimar Kemaleddin ile ilgili bir araştırma tezi hazırlamıştım. Bu nedenle proje beni çok heyecanlandırdı. Binayı ilk gördüğüm andan beri kafamda şekillenmişti neler yapabileceğim.
Binanın içerisinde sokak görünümü yaratma düşüncesi nasıl doğdu?
Çıkış noktam binanın kendi tarihi. Şu anda sokak görünümü yarattığımız bölge, geçmişte zaten bir sokakmış. Ana avlu ise şimdi farklı bina cepheleri ve sokak kafesi ile hayali bir sokak görünümünde.
Mükemmel planlanmış bir bina. Yangın kaçış planı için zor yapılardan biri olmasına rağmen, düşünülmüş ve uygulanmış. Ebatları sonradan hesapladığımızda Mimar Kemaleddin'in yaptığı ölçü, ideal ölçü çıktı. Mühendislik olarak kesin hesap edilmiş, tesadüf olamaz. Akustik hocalarıyla gezdik, ses testleri de yapıldı, saçakların altındaki ses uzamaları dahi hesaplanmış. Estetik olarak da çok güzel; yalın bir zarafet göze çarpıyor.
