Su enerjisini elektrik enerjisine çeviren sisteme sahip olan Hidroelektrik Santrali’nin kısaltılmış adıdır.
HES nedir?
Hidroelektrik Santrali (HES), suyun potansiyel enerjisini mekanik enerjiye dönüştürür. Dönüştürülen mekanik enerjinin de elektrik enerjisine dönüştürülmesidir.
HES’ler özellikleri bakımından kaça ayrılır?
1. Düşülerine göre; Orta düşülü ve yüksek düşülü santraller olmak üzere 2’ye ayrılır.
2. Üretilen enerjinin karakteri ve değerine göre; Baz santraller, Pik santraller ve Alçak düşülü santraller olarak 3 gruba ayrılır. Baz santraller devamlı enerji üretir.
3. Kapasitelerine göre; Küçük, düşük, orta ve yüksek kapasitelidir. Oranları ise şöyledir:
Küçük kapasiteli: 99 KW’a kadar
Düşük kapasiteli: 100-999 KW’a kadar
Orta kapasiteli: 1000-9999 KW’a kadar
Yüksek kapasiteli: 10 bin KW ve daha fazlası
4. Yapılarına göre; yeraltı santrali, yarı gömülü ve batık santraller, yerüstü santralidir.
Manyetik alanların döndürülme yöntemlerine göre santral türleri hangileridir?
- Dizel Santrallar
- Hidroelektrik Santrallar
- Termik Santrallar
- Jeotermal Santrallar
- Doğalgaz Santralları
- Nükleer Santrallar
- Rüzgar Santralları
- Gel-Git (Med-Cezir) Santralları
- Güneş Enerjisi İle Çalışan Santrallar
- Diğer Santrallar.
HES’lerin ana bölümleri nelerdir?
1. Su tutma yapısı
2. Su alma yapısı
3. İletim kanalları
4. Cebri borular
5. Salyangoz
6. Türbin
7. Jeneratör
8. Transformatörler
9. Şalt Alanı
10. Diğer alanlar
HES’in faydaları nelerdir?
- HES ile enerji üretilir
- Çevre kirliliği yaratmaz
- Yenilenebilir, yüksek verimli, yakıt gideri olmayan enerji üretim aracıdır.
- Enerji fiyatlarında sigorta rolü üstlenir ve uzun ömürlüdür.
- Yatırımı geri ödeme süresi kısa, işletme gideri çok düşüktür.
- Barajların rakım itibariyle bulundukları yükseltide soğuk iklim koşullarına, göl sularının ılımanlaştırıcı etkisi dolayısı ile yakın çevresinde mikro klima iklim etkisi yapması beklenir.
- Sosyal, kültürel, istihdam ve ekonomik kalkınmaya yönelik faydalar sağlar.
- Tatlı su balıkçılığı yapılması için uygun bir zemin hazırlar.
- Turizme katkı sağlar.
- Sel ve su taşkınlarını önleyerek can ve mal kayıplarını engeller.
- Her mevsim baraj sonrası yatakta aynı debide akış sağlanabilir.
- Yapılacak baraj veya set, taşkınla gelen fazla suları göl alanında depolar ve suyun yetersiz olduğu zamanlarda kullanma imkanı verir.
- Doğada kendiliğinden oluşan göller gibi yapay bir set gölü oluşturur.
HES’in zararları nelerdir?
- Uygun şekilde arazi incelenmez ve projelendirilmezse konumuna göre bazı taşınmazlar su altında kalabilir.
- Ormanlar için tehlikelidir. Çünkü HES yaparken ormanlık alanlar yok olur.
- Yapılacak baraj veya set alanında kalan yerlerde nadir bazı bitki ve hayvan türleri yok olabilir.
- Uzun tünel alternatifleri ve baraj yapısından santrale kadar olan nehir kesitine yeterli miktarda su bırakılmayabilir.
- Ekolojik denge debisi (EDD) bozulabilir.
- Malzeme sahaları, atık tünel inşaatı malzeme alanları ve tünel hattı dikkatli seçilmeli.
- Proje yöresinde Milli Parklar, ÖÇKB (Özel Çevre Koruma Bölgesi), sit alanları, yeraltı zenginliklerinin olduğu bölgeler, endemik bitki ve hayvan türleri zarar görebilir.
- Tarımsal gelir kaybı yaşanır.
Türkiye’de HES’in yeri nedir?
Türkiye genelinde 2 bine yakın nehir tipi HES için uygundur. Projelerin gerçekleşmesi neticesinde öngörülen enerji üretimi 5.000MW, yıllık ortalama üretimi 125.000GWh'dir. 2008 yılında Türkiye’de elektrik üretiminin yüzde 48,6'sı doğal gazdan, yüzde 28,3'ü kömürden, yüzde 18,5'i hidrolikten, yüzde 3,4'ü sıvı yakıtlardan ve yüzde 1,1'i yenilenebilir kaynaklardan elde edildi. Yine 2008 yılında Türkiye genelinde tüketilen enerji miktarı yüzde 60’dır. Bu da 2023 yılının elektrik talebinin sadece yüzde 5’ini karşılar. Böyle bir durumda doğaya zarar vermeden HES projelerinin oluşturulması ülke ekonomisine fayda sağlar.
Dünyanın Hidroelektrik Enerji Potansiyel oranları nasıl?
Türkiye’de HES’in tarihsel gelişimi:
Hititler tarafından MÖ 1300 yılında inşa edilen ilk baraj Anadolu’dadır. Van’da ise Urartular MÖ 1000 yılında iki önemli hidrolik yapı tertip ettiler.
Cumhuriyetin ilanından sonra ilk kurulan baraj Çubuk Barajı’dır. 1930-1936 yılları arasında Ankara’nın içme suyunu temin etme amaçlı kuruldu. İlk hidrolik üretim ise 1902 yılında Tarsus’ta oldu. İlk güç santrali 1913 yılında İstanbul’da, aydınlatma ve elektrik şebekesi olarak da Ödemiş bölgesinde 1933 yılında hidrolik yapı yapıldı.
1930’lu yıllarda kurulan hidroelektrik santrallerinden bazıları: Seyhan, Sarıyer, Hirfanlı, Kesikköprü, Demir Köprü ve Kemer Barajları.
Etibank ve İller Bankası, Türkiye genelinde hidroelektrik santrallerin kurulmasına yönelik çalışmalar yaptı. 1940’lı yıllarda ise toplam 28 hidroelektrik santrali vardı ve bu santraller yüzde 3.2 elektrik üretimi yapmıştı. 1950-1969 yılları arasında DSI, İller Bankası, Etibank ve Sümerbank Hidroelektrik santral inşa etmeye başladı. 1970’li yıllarda tüm köyler bu şekilde elektriğe kavuşturuldu. 1991 yılında ise HES dönemi başlamış olup, Karkamış Barajı ve HES projesi 1999 yılında devreye girdi.
HES protestoları
HES projeleriyle birlikte protestolar da başladı. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nden (TBMM) geçen HES’ler özellikle Karadeniz illerinin İl Genel Meclisleri’nden ve idari mahkemelerinden geçmedi. Karadeniz’de Rize, Artvin, Ordu, Trabzon’da ve Akdeniz’de Antalya ve Mersin’de HES kurulacak ilçe ve köylerin ahalisi HES’lere karşı protestolar başlattı.
