1928 yılında, Ankara Belediyesi tarafından açılan yarışmada birinci gelen plandır. Jansen Planı, Ankara’nın ilk imar planı olsa da nüfusun hızlı gelişimini hesaba katmadığı gerekçesiyle uygulanmamıştır.
Hermann Jansen'in Ankara Planı
Jansen Planı nedir?
Ankara için Hermann Jansen tarafından hazırlanan plandır. Ankara’nın ilk imar planıdır. 1927 yılında Ankara Belediyesi tarafından açılan yarışmaya Alman kökenli Hermann Jansen ve Joseph Brix ile Fransız kökenli Leon Jausseley’in davet edildi. Yarışma sonucunda Hermann Jansen tarafından hazırlanan plan onaylandı.
Jansen Planının amacı nedir?
1928 yılında hazırlanan Jansen Planının amaçları şu şekilde belirtilebilir: Araç ve yaya dolaşımını ana bir kent omurgası ile belirlemek, kentin esas gelişme yönünü güney olarak planlamak ve Eski Ankara bölgesinin çevresinden üç yönde yeni yapılaşma.
Ankara Kalesi’nin kenti tacı kabul ederek kale çevresinde yeşillendirilmiş alanların yapılması da bu planın amaçları arasında yer aldı. Bakanlık binalarının yeni oluşturulan şehir bölgesinde düşünülmesi, Ankara ile Sivas arasında yer alan demiryolu hattının sanayi bölgesi olarak planlanması da plan içinde dahil edildi.
Jansen Planı'nın özellikleri nelerdir?
Bahçekent Akımını yansıtmaktadır. Yabancı plancılar ya da yurtdışında eğitim gören Türkiyeli plancıların oluşturduğu akımlardan diğerleri de “Pratik Kent” ve “Güzel Kent” oldu.
Lörcher Planının eksik kalmaya başladığı ve Ankara’nın nüfusunun artacağı öngörüldüğü için yeni plan arayışlarına giren Ankara Belediyesi, yarışma düzenlediler ve yarışmada Hermann Jansen tarafından hazırlanan plan birinci geldi.
Jansen Planının özellikleri bakımından; motor kullanımına başlamadan geliştirilen yerleşim yerleri için motorlu araçların kullanımına uygun ana ve ara yollar yapıldı. Bunun ardından kent merkezleri belirlendi ve hepsi birbiri ile bağlantılı şekilde yapıldı. Zaman geçmesi ve göç sebepleri yüzünden plana pek uyulmadan yapılaşmalar başlayınca, Ankara’nın günümüzdeki hali yani bozuk düzenine gelinmiş oldu.
Konut bölgelerinde dört katı geçmeyen, bahçe içinde yapılaşmayı; bir üniversite mahallesi, bir işçi evleri mahallesi, bir hükümet mahallesi öngörüyordu. Planda yaya ve taşıt trafiği birbirinden ayrılmaya çalışılıyor; taşıt trafiğinin kolay ve sürekli olmasına özen gösteriliyor, dar, sakin mahalle içi yollar ile yaya yollarına öncelik veriliyordu. Planın ekseninde yer alan Atatürk Bulvarı'na bağlanacak yollar en az beş yüz metrede bir bulvarla birleşecek ama, onu keserek karşıya geçmeyecekti . Plandaki bu yaklaşıma uymayan tek bağlantı, Atatürk Bulvarı'nın üzerinden köprüyle (Opera Kavşağı) geçen Talat Paşa Caddesiydi. Konut bölgelerinde, ağaçlandırılmış, yeşil alan karakterinde bir yaya yolu olacak; bu yol da taşıt yollarıyla ancak beş yüz metrede bir kesilebilecekti .
1960'ların başında köklü biçimde değiştirilen Jansen Planı kapsamında konutlar 2-3 kat artırılarak daha yoğun nüfusun yaşaması yönünde tasarlandı. Tüm konut alanları yap-sat ve yık-yap-sat çalışma şekli ile oluşturuldu.
Jansen Planı neden uygulanamadı?
Mimarlar Odası tarafından 1977 yılının Mart ayında yayımlanan Mimarlık dergisinde Cangiz Çakn ve Yusuf Okçuoğlu imzalı, Ankara’da İmarlı Alanda Yoğunluk Sorunu başlıklı yazıda Jansen Planı ile ilgili şu bilgilere yer verildi;
JANSEN PLANININ UYGULANMASI
“Profesör Herman Jansen ve iki yardımcısı tarafından yapılan 1/4000 ölçekli imar planı Temmuz 1932'de Bakanlar Kurulunca onaylanarak yürürlüğe girdi. Aynı tarihte Prof. Jansen de İmar Müdürlüğü danışmanlığına getirildi. Gerekli değişiklikler ile birlikte ve bu kez 1/10.000 ölçekte Haziran 1937'de yine Jansen tarafından yenilenen planların uygulanan temel noktaları: Kenti kuzey-güney ve doğu-batı yönlerinde kesen iki ana yol; Bakanlıklar Sitesi, Gençlik Parkı, Hacettepe Parkı, Hipodrom, Stadyum ve Bahçelievler konut kooperatifidir.
(…) Jansen planının aksayan yönlerinin başında, kentin 50 yıl sonrası için öngörülen nüfusuna çok daha çabuk ulaşmasından kaynaklanan sorunlar gelmektedir. Plancıya veri olarak verilen 300.000 nüfus gerçekte planda izlenmemektedir. Şöyle ki, Jansen altyapıdan tasarruf etmek için öncelikle 150.000 kişinin yaşayacağı bir kenti planlamıştır. (F. Yavuz -1952) Bunun dışında plan önerisi olan Sanayi Bölgesi, Havaalanı, üniversite Mahallesi ve Amele Mahallesi gerçekleştirilememiştir.
Prof. Jansen tarafından tasarlanmış olan plan, bir jliri çalışmasından sonra Cumhurbaşkanı Atatürk tarafından uygun bulundu. (Bu plana kentin 50 yıl sonra 300.000 nüfusa ulaşacağı gibi bilgiler; Yenişehir konut alanları ve eski Ankara ile Çankaya arasındaki bazı yolların geçiş izleri veri olarak verilmişti.)
(…) Ankara'da imar sınırı dışında parselasyon için belirli bir baskı oluşmaya başlamıştı. 1935 ile 1938 yılları arasında alınan 3 karar ile kenti çevreleyen topraklarda spekülatif amaçlı girişimler için ilk ödünler verilmiş oldu. Önce, Temmuz 1935'te İmar Müdürlüğü'nün 103 sayılı kararı ile, "Parselasyonu yapılmamış bir yerde bina yaptırmak isteyenlerin, bu alan parsellendiği zaman meydana çıkacak durumu kabul etmeleri" koşulu ile bina yapımına izin verildi.
Bu arada Ankara civarında imar düzeni verilmemiş alanlarda arsa ifrazı (ayırım) için belirli bir baskı oluşmuştu. Durumu incelemek için kurulan yetkili kurullar ilk raporlarında konuyu "külliyen mahzurlu" (tamamen sakıncalı) bulmasına karşın, İmar İdare Heyeti Şubat 1938'de aldığı 302 sayılı kararı ile, imar sınırı dışındaki arsaların 3000 m^den az olmamak koşulu ile "muvakkaten ifraz" (geçici ayırım) edilebileceğini belirtti. Bu iki karardan sonra da, İmar İdare Heyetinin Eylül 1938'de aldığı 106 sayılı kararı ile imar sınırı belediye sınırı ile birleştirilmiştir. (Böylece kentin 1500 hektarlık imar alanı 16.000 hektara çıkarılmış ve bu alan tümü ile spekülasyona açılmıştır. (F. Yavuz - 1952) Hemen ardından da Ocak 1939'da "Şehrin anahatları silinmez bir surette tespit ettirildiği" ve "yabancı danışmana gerek kalmadığı" gerekçesi ile Prof. Jansen'in işine son verilmiştir.”
Hermann Jansen kim?
Alman kökenli mimar ve şehir plancısı olan Jansen, 1869 doğuludur. Kaiser-Karl-Gymnasium’da okuyan Jansen daha sonra RWTH Aachen’de mimarlık ve şehir planlama eğitimi aldı. 1897 yılında Berlin’e taşınan Jansen, editörlük yapmaya başladı ve başta Berlin olmak üzere birçok şehirde şehir plancısı olarak görev aldı. Aynı zamanda da Berlin-Charlottenburg Teknik Yüksekokulu’nda onursal profesör olarak şehir planlama üzerine çalışmalar gerçekleştirdi.
Türkiye’de Ankara’nın başkent olması ile birlikte 1928 yılında açılan yarışmada birinci oldu ve Ankara’nın imar planını oluşturdu. 1938 yılına kadar Türkiye’de kalan Jansen, Almanya ve Türkiye dışında İspanya’da da şehir plancısı olarak görev aldı.
Hermann Jansen'in Türkiye'deki projeleri nelerdir?
1. Ankara Bahçelievler Projesi
2. Jansen Planı
3. İzmit Projesi
4. Gaziantep-Mersin Projesi
5. Ceyhan-Tarsus Projesi
6. Adana Projesi