Yeryüzünde insanoğlunun kullandığı ilk yapı malzemesidir. Avcılık - toplayıcılık döneminde yaşarken, günümüzden 11 bin yıl önce yaşayan Göbeklitepe halkı da ev inşa etmek için kerpiç kullanmıştır.
Kerpiç
Kerpiç nedir?
Kasaba ve köy gibi kırsal kesimde kullanılan yapı malzemesidir. Kerpiç, Türk Dil Kurumu’na (TDK) göre; “duvar örmekte kullanılmak için kalıplara dökülüp güneşte kurutulmuş saman ve balçık karışımı ilkel tuğla”dır.
Kerpiç, balçıktan yapılan ve pişirilmek yerine kurutularak sertleşmesi sağlanan yapı malzemesi. Kerpiç yapmak için özlendirilmiş balçık kalıplara dökülür. Arasına saman sapı gibi çamuru bir arada tutmaya yarayan başka malzemeler de karıştırılabilir. Önce gölgede, sonra da güneşte kurutularak sertleştirilir.
Kerpiç neden tercih edilir?
Kerpiç, duvar örmek için kullanılmak üzere tahta kalıplara dökülerek güneşte kurutulmuş balçıktır. Kerpiç, daha çok köy evlerinin yapımında kullanılır. Hem iktisadi bakımdan ucuz, hem de kışın sıcak tuttuğu için tercih edilir. Bir çeşit pişirilmemiş tuğla gibidir.
Kerpiçin tarihçesi nedir?
Kerpiç çok eski çağlardan beri yapı malzemesi olarak kullanılagelmiştir. Kaldeliler ve Sümerler yapılarında kerpiç kullanmışlardır. Bunlar kerpiçleri birbirine ziftle yapıştırırlardı. Bu bakımdan yaptıkları evler sağlam olurdu. Bu evlerin üzerini de çamur, kireç veya zift tabakasıyla örterlerdi.
Anadolu'da yapılan çeşitli kazılar, Hititlerin bile evlerini kerpiçten yaptıklarını göstermiştir. Günümüzde de Anadolu köylüsü evini ekonomik bakımdan ve sıcağı muhafaza bakımından kerpiçten yapmaktadırlar. Kerpiç aynı zamanda rutubetlenmeyi önlediğinden bununla yapılan evler daha sıhhi olur, oturanlarda romatizma pek görülmez ve tedavi için uygundur.
Kerpiç en eski yapı malzemelerinden biridir; yeryüzünün ahşabın az olduğu bazı bölgelerinde binlerce yıldan beri kullanılmaktadır. Ayrıca yapılmasının kolay oluşu ve sıcak ya da soğuğa karşı yalıtım sağlaması da seçilmesindeki önemli etkenlerdendir. En eski kerpiç yapılara Mezopotamya’da rastlanır. Akdeniz çevresindeki ülkelerde de yaygın olarak kerpiç kullanılmıştır. Ayrıca beyazların yerleşiminden önce Amerika Yerlilerinin kerpiç yapılar yaptıkları bilinmektedir. Önceleri elde yapılmış yumrular biçimindeki kerpiçin, İspanyol işgalinden sonra kalıplara dökülerek üretilmesi yaygınlaşmıştır. İspanyolların da bu yöntemi Kuzey Afrikalılardan öğrendiği sanılmaktadır.
Kerpiç nasıl hazırlanır?
Kerpiç yapılacak toprak, su ile karıştırılarak içine saman serpilir ve karışım ayakla çiğnenip ezilmek suretiyle çamur haline getirilir. Bu işe çamurun özlendirilmesi denir. Özlendirilmiş çamur, kerpiç biçimine sokulmuş, tahta bölmelerden yapılı kalıplara dökülür.
Kerpiç çamuru hazırlandıktan sonra ahşap ya da metal kalıplara dökülür. Yörelere göre değişiklik göstermekle birlikte, kerpiçlerin kalınlığı genellikle 8-13 cm, eni 25-30 cm, boyu da 35-50 cm olur. Yapıldıktan sonra bir süre yerde bekletilen kerpiç daha sonra diklemesine yerleştirilir, böylece çabuk ve iyi kuruması sağlanır. Kurutma kurak iklim bölgelerinde aşağı yukarı iki hafta sürer. İçine saman sapı gibi lifli bir malzemenin karıştırılması, kerpiçin kururken çatlamasını önler, ama taşıma gücüne büyük bir katkı yapmaz.
Kerpiç duvar nasıl örülür?
Kerpiç duvarlar genellikle taş ya da beton gibi sağlam ve suya dayanıklı bir temel üstüne oturtulur. Böyle yapılmazsa, alt bölümler zemin suyunu emer, yumuşama ve bozulma tehlikesiyle karşı karşıya kalır. Kerpiçler gene aynı karışımdan yapılmış yaş harçla birbirine yapıştırılır; üstleri de gene bu harçla sıvanır, sonra kireçle badanalanır. İyi yapılmış ve bakılmış bir kerpiç yapı yüzyıllarca ayakta kalabilir.
Toprağın pişirilmeden kullanıldığı bir başka yapım yöntemi de sıkıştırılmış çamurla duvar yapmaktır. Bu yöntem, kum oranı yüksek, kil oranı düşük topraklarda uygulanır. Bu toprak, yüzde 10 oranında su eklenerek yumuşatıldıktan sonra yapılacak duvarı çevreleyecek biçimde hazırlanmış ve en az 30 cm kalınlığındaki kalıplara dökülür. Dökülen çamur ayakla ezilerek ya da sıkıştırma çubuklarıyla bastırılarak sıkıştırılır. Kuruduktan sonra kalıplar kaldırılınca duvar kalır. Bu tür duvarların iklim koşullarına daha çok dayanabilmesi için üstleri çamur ya da katranla sıvanır. Günümüzdeki uygulamalarda duvarı oluşturan çamurun içine çimento, zift gibi malzemeler karıştırılmakta, üstü de kireç ya da çimento harcıyla sıvanmaktadır.
Kerpiç sempozyumunda neler konuşuldu?
Mimarlar Odası Konya Şubesi'nin düzenlediği 2. Kerpiç Sempozyumu, 30 Kasım 2013 tarihinde Hilton Garden Inn Otel'de gerçekleşti. Sempozyumda toprak yapıların dünü ve bugünü üzerinde duruldu. Mimarlar Odası Merkez Yönetim Kurulu Başkanı Eyüp Muhçu da katıldı...
Sempozyuma Mimarlar Odası Merkez Yönetim Kurulu Başkanı Eyüp Muhçu, Mimarlar Odası Konya Şube Başkanı M. Serdar Işık, Prof. Dr. Ruhi Kafescioğlu, diğer illerden gelen şube başkanları, birçok mimar ve öğrenci katıldı.
Haberdar Gazetesi’nden Şerife Bağcı’nın haberine göre; sempozyumda konuşan Mimarlar Odası Merkez Yönetim Kurulu Başkanı Eyüp Muhçu, zamanında toprak yapıların, yani kerpiç evlerin bu coğrafyada sıkça kullanılan bir yapı malzemesi olduğunu, ancak bugün kerpiç evlerin, betonarme binalara tercih edildiğini söyledi.