Sırtı bağlı olduğu binaya dayalı, üstü örtülü mekanların adıdır. Kabe’deki Osmanlı revaklarının yıkımıyla gündemdedir.
Revak ne demektir?
Revak, Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünde “üstü örtülü, önü açık yer, sundurma” şeklinde tanımlanıyor.
Revağın üstünü örten yapı, sütun ya da payelerle işlenmiştir. Bu revakların güneş ve yağmurdan korunma amacıyla yapılanlarına ise sundurma adı verilir. Doğu Roma İmparatorluğu’ndan Arap-Fas kültürüne geçen revak daha sonra Selçuklu Devleti döneminde Türk mimarisine geçti.
Revaklar Türk mimarisinde genellikle camilerde; hem estetik amaçla hem de cemaatin cami dışına taştığı zamanlarda cemaati güneş ve yağmurdan koruması amacıyla kullanıldı.
Osmanlı mimarisinde ‘revak’ın önemi nedir?
Osmanlı mimarisinde revaklar camilerde, külliyelerde, hamamlarda, evlerde, saraylarda kısacası tüm yapılarda kullanıldı. Bunların başlıca örnekleri; Selimiye Cami, Sultanahmet Cami, Diyarbakır Hüsrev Paşa Deliller Hanı, Ankara Kurşunlu Han, Bursa Geyve Han, Bursa Koza Han, Fatih Cami, Şehzadebaşı Cami.
Selimiye Cami: Mimar Sinan tarafından Edirne’de yapılan Selimiye Cami revakları; ibadet yerine bitişik ve caminin son cemaat yeridir. Burada yer alan revakları örten kubbeler diğerlerine oranla daha büyük olup, bu avlunun ortasında 16 köşeli, üzeri açık bir şadırvan vardır. 18 kubbe ve 16 sütunlu bir revak bulunur.
Sultanahmet Cami: 1.Ahmet tarafından yapılan Sultanahmet Cami’nde medrese, türbe, arasta, dükkanlar, hamam, darüşşifa, imaret ve üç sebil yer alır. Sultanahmet Cami medresesinde orta avlu bölümünde revaklarla çevrilmiş bir oda bulunur. Darüşşifa bölümünde ise avlu kısmı yine revaklarla çevrilmiştir ve bunların arkasında hücreler yer alır. Abdest musluklarının dört yanı revaklıdır. Caminin iki katında bu revaklar vardır. Hünkar Kasrı ise doğu köşesinde bulunan revaklarla oluşturulmuş geçit ile hünkar mahfiline bağlantı sağlanır.
Diyarbakır Hüsrev Paşa Deliller Hanı: Mardin Kapı yakınlarında 1527 yılında yaptırıldı. Köşke benzerliğiyle dikkat çeken bu yapının, şadırvanlı orta avlusunun çevresinde revaklar kuruldu. Burada yer alan odaların kapıları revaklara açılacak şekilde tasarlandı. Doğu kısmında yer alan revaklar ise büyük tonozlar ile kapatıldı.
Bursa Geyve Han: Bu han Ahi Bayezıt’ın oğlu Hacı İvaz Paşa yaptırmış ve Çelebi Mehmet’e hediye etmiştir. İki katlı olan yapı avluların çevresinde revaklar yer almıştır. Revakların üzeri tonozla, odaların üzeri ise beşik tonozla örtülmüştür. Alt katında 26, üst katında 36 odası bulunan han, günümüzde çarşı olarak kullanılır.
Cinci Han: 17.yy’da Safranbolu çarşısının ortasına yapılan han, Anadolu Kazaskeri Cinci Hoca tarafından yaptırıldığı bilinir. Dönemin yapılarına nazaran iki katlı revak mimarisi ile daha gelişmiş bir yapıdır. Dikdörtgen bir avlunu çeviren iki kat revak üzerine kurulan handa, payeler üzerine oturtulmuş ve sivri kemerli revaklara sahiptir. Bu revaklar girişin iki yanında helaları görebilecek şekilde beşik tonozla örtülüdür. Revakların arkasında odalar bulunur ve bu odalar revaklara açılır. Giriş kısmında sağ tarafta kalan revakın arka tarafında ahır ve depolar bulunur. Alt katta tüm sivri kemerli tonozların altına revaklar yerleştirilmiştir. Burada yer alan odalarda revaklara açılır. Doğu ve batıda yer alan revaklarda ise rampalarla girilebilen mahzenler yer alır.
Mimaride revakların kullanıldığı diğer yapılar hangileridir?
1. Haseki Külliyesi Medresesi
2. Üsküdar Mihrimah Sultan Külliyesi
3. Rüstem Paşa Medresesi
4. Kadırga Sokullu Medresesi
5. Lüleburgaz Sokullu Mehmed Paşa Külliyesi
6. Şemsi Paşa Külliyesi
7. Kılıç Ali Paşa Külliyes,
8. Toptaşı Atik Valide Külliyesi Şifahanesi
9. Barbaros Hayrettin Paşa Türbesi
10. Şehzade Mehmet Türbesi
11. Kanuni Sultan Süleyman Türbesi
12. 2.Selim Türbesi
13. Hüsrev Paşa Türbesi
14. Kılıç Ali Paşa Türbesi
15. Zal Mahmud Paşa Türbesi
16. Ayasofya Hamamı
17. Çinili Hamam
18. Kaptan Hamamı
19. Sinan Paşa Hamamı
20. Valide Sultan Hamamı
21. Mağlova Su Kemeri
22. Büyükçekmece Köprüsü
23. Siyavuş Paşa Köşkü
Kabe’de yıkılan Osmanlı revakları oraya ne zaman yapıldı?
Kabe’nin etrafında bulunan ve Mimar Sinan tarafından planlanan revaklar, 17. Yüzyılda Osmanlı padişahı 2. Selim zamanında yapıldı. Revak inşaatı, 2. Selim saltanatının son iki yılında başlamış, oğlu 3. Murad'ın ilk iki senesinde bitirilmiştir.
Revakların yıkım kararı ne zaman, hangi gerekçeyle alındı?
2011 yılının Kasım ayında Suudi Arabistan Kralı Abdullah bin Abdulaziz’in onayladığı ‘Tavaf Kapasitesini Genişletme Projesi’, Osmanlı revaklarının yıkımını da kapsıyordu. 40 milyar TL’lik projenin, Müslümanların yılbaşı olan Muharrem ayının 1. Günü yani 5 Aralık’ta başlaması planlanıyordu. Projenin Türklere yaptırılması ile de Suudi Kralı’nın “Osmanlı yaptı, Türkler yıktı” diyeceği iddia edildi. Bir diğer iddiaya göre de bu proje aslında Kabe’deki Osmanlı izlerinin tamamen silmeyi amaçlıyordu.
Türkiye revaklar için ne yaptı?
Suudi Kralı’nın projeyi onaylamasının üzerine Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, Suudi mevkidaşı ile görüştü ve yıkım kararının 4 ay süreyle durdurma sözünü aldı. Başbakan Yardımcısı Bekir Bozdağ, 29 Kasım 2011 günü yaptığı açıklamada 4 ay içinde Kabe'nin yüce maneviyatı ruhaniyesinin korunması için revakları yıkmadan Kabe alanını genişletme konusunda görüşmeler yapacağız” dedi.
Revakların yıkımdan önce sökülerek bizzat Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın talimatıyla projelendirilen Çamlıca Camisi’ne taşınması teklif edildi. Milyon dolarlık taşıma için de Murat Ülker, Abdullah Tivnikli, Mehmet Torun, Fettah Tamince ve Cihan Kamer gibi ünlü işadamlarından oluşan bir dernek kurulacağı iddia edilmişti.
Revakların yıkımına ne zaman başlandı?
Kabe etrafındaki tavaf alanı genişletme çalışmalarını bir Türk şirketi 400 kişilik ekip ile 2012 yılının Aralık ayında başlattı. Yıkımına başlanan bazı revakların 10 yıl önce yapılan yeni revaklar olduğu iddia edildi.
CNN, 2013’ün Şubat ayında revakların yıkımıyla ilgili yaptığı haberde Merkezi İngiltere’de bulunan İslam Mirası Araştırma Vakfı’nın idari direktörü İrfan el Alevi’nin “Suudilerin bu politikalarının aşırı muhafazakar Vahabi İslam anlayışının bir yansıması olduğu” görüşüne yer verildi. Kabe çevresindeki çalışmaları idare eden Binladin Grubu’ndan Muhammed Cuma ise projeyi “Yetkililerin amacı hacılar için daha fazla yer açarak izdihamı önlemek” sözleriyle savundu.