Çevre ve insan için tehlike arz eden yanıcı, yakıcı, kanserojen, patlayıcı, tahriş edici ve zehirli atıkların tümüne verilen genel bir isimdir.
Endüstri ve otomotivde sıkça rastlanan tehlikeli atıklar hangileridir?
- Tehlikeli maddeler ile kontamine olmuş absorban ve ambalajlar (Örn. yağlı bez, üstübü, elpen, boya ve yağ kutuları.)
- Yağlı mekanik parçalar,
- Tank dipi çamurları,
- Kirli solventler,
- Kaplama oluşan durulama suları,
- Redüktör ve hidrolik yağları,
- Atık Aküler
Tehlikeli atıklar nelere göre sınıflandırılır?
Atıkların sınıflandırılması sürecinde, ulaşılabilir tüm bilgiler dikkate alınmalıdır, özellikle:
- Atığın orijininin ve formülünün tanımlanması, işleme ve üretim,
- Güvenlik veya ürün veri formu,
- Yeni şekillenmiş orta vadeli ürünler veya ürünlerin kendileri, kimyasal sınıflandırmaları ve sınıflandırılması,
- Bilinen atık analizlerinin belgelendirilmesi.
Bazı durumlarda analitik prosedür azaltılabilir veya bilinen atık orijinine göre yönlendirilebilir. Eğer yukarıda belirtilen süreç, atığın, tehlike karakteristiklerine göre H1 ile H14 arası tehlikeli karakterlerden en az biri ile karakterize edilebileceği sonucuna götürüyorsa atık, tehlikeli atık olarak düşünülmelidir aksi takdirde tehlikesiz olarak değerlendirilir.
Tehlikeli Karakteristikleri
Karakteristik - Tanımlama - Kimyasal Risk İbareleri ve Eşik Değerler
H1- Patlayısı - (R1 ile R6 arası, R9, R16, R18, R44)
H2 - Oksitleme - (R7 ve R8)
H3-A- Yüksek Derecede Yanıcı- Yanma noktası ≤ 21 0C (R11, R17 ve R30 ve ilaveten çok yanıcılar için R12)
H3-B - Yanıcılar - Yanma noktası 21 0C ≤ 55 0C (R10, R18)
H4 - Tahriş Edici - Toplam konsantrasyon ≥ 10 % R41 olarak sınıflandırılan maddeler (ilaveten hassaslaştırma için R66 ve R67)
Toplam konsantrasyon ≥ 20 % R36 ile R38 arası sınıflandırılmış maddeler (aynı zamanda R karakterisitklerinin kombinasyonu)
H5 - Zararlı - Toplam konsantrasyon ≥ 25 % zararlı maddelerin (R20 ile R22 arası, R39, R42, R43, R48, R64, R65, R68 ve bunların kombinasyonları)
H6 - Toksik - Toplam konsantrasyon ≥ 0,1 % çok toksik maddelerin (R26 ile R28 arası, kombinasyonlar)
Toplam konsantrasyon ≥ 3 % toksik maddelerin (R23 ile R25 arası , kombinasyonlar)
H7 - Kanserojen Konsantrasyon ≥ 0,1 % kategori 1 veya 2’ye ait kanserojen maddeler (R45 ve R49),
Konsantrasyon ≥ 1 % kategori 3’e ait kanserojen maddeler (R40)
H8 - Korozif - Toplam konsantrasyon ≥ 1 % R35 olarak sınıflandırılmış korozif maddeler,
Toplam konsantrasyon ≥ 5 % R34 olarak sınıflandırılmış korozif maddeler
H9 - Bulaşıcı
H10 - Teratojenik (üreme için toksik) - Konsantrasyon ≥ 0,5 % R60 veya R61 olarak sınıflandırılmış, kategori 1 veya 2’ye ait üretim için toksik maddeler
Konsantrasyon ≥ 5 % R62 veya R63 olarak sınıflandırılmış olan kategori 3’e ait üretim için toksik madde
H11 - Mutajenik - Konsantrasyon ≥ 0,1 % R46 olarak sınıflandırılmış olan kategori 1 veya 2’ye ait mutajenik madde,
Konsantrasyon ≥ 1 % R68 olarak sınıflandırılmış olan kategori 3’e ait mutajenik madde (kombinasyonlar da dahil)
H12 - (R29, R31, R32, kombinasyonlar da dahil)
H13 - (R14, R15, R19, kombinasyonlar da dahil)
H14 - Ekotoksik Sucul çevre: R53, kombinasyonları, sucul olmayan çevre,
Toplam konsantrasyon ≥ 0,25 % R50 olarak sınıflandırılmış olan ekotoksik maddeler,
Toplam konsantrasyon ≥ 2,5 % R51 olarak sınıflandırılmış olan ekotoksik maddeler ve kombinasyonları
Toplam konsantrasyon ≥ 25 % R52 olarak sınıflandırılmış olan ekotoksik maddeler ve kombinasyonları;
Özellikle karasal çevre ve ozon tabakası:
Toplam konsantrasyon ≥ 0,1 % R59 olarak sınıflandırılmış olan ekotoksik maddeler;
R54 ile R58 arası
Atık üreticisinin sorumlulukları nelerdir?
Yasal düzenlemelere göre, tehlikeli atıkların yönetilmesi ile ilgili sorumluluğun büyük kısmı, tehlikeli atığı üretene verilmektedir. Buna göre üreticiler atığın işyerinde geçici depolanmasından taşınması ve bertaraf / geri dönüşüm işlemlerine kadar direkt ve müteselsilen sorumludur.
a) Atık üretimini en az düzeye indirecek şekilde gerekli tedbirleri almakla,
b) Atıkların insan sağlığı ve çevreye yönelik zararlı etkisini, bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarak en aza düşürecek şekilde atık yönetimini sağlamakla, üç yıllık atık yönetim planını bu Yönetmeliğin yürürlüğe giriş tarihinden itibaren altı ay içinde hazırlayarak valilikten onay almakla,
c) Bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarak, atıklarını tesislerinde geçici olarak depolaması durumunda valilikten izin almakla,
d) (Değişik:RG-30/3/2010-27537) (1) Ürettiği atıklarla ilgili kayıt tutmakla, atığını göndereceği çevre lisansı almış olan geri kazanım ya da bertaraf tesisinin istemiş olduğu uluslararası kabul görmüş standartlara uygun ambalajlama ve etiketleme yapmakla,
e) (Değişik:RG-30/3/2010-27537) (1) Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğin ekinde yer alan EK-IV’te (M) işareti ile bulunup EK-III B’de belirtilen özellikleri içermediği öne sürülen atıklar için bu atıkların tehlikeli olmadığını Bakanlıkça yetkilendirilmiş kurum/kuruluşlara ait laboratuvarlar ve/veya uluslararası kabul görmüş kuruluşlarca yapılan analizlerle Bakanlığa belgelemekle,
f) Atığın niteliğinin belirlenmesi için yapılan harcamaları karşılamakla,
g) (Değişik:RG-30/3/2010-27537) (1) Atık beyan formunu her yıl takip eden yılın en geç Mart ayı sonuna kadar bir önceki yıla ait bilgileri içerecek şekilde Bakanlıkça hazırlanan web tabanlı programı kullanarak doldurmak, onaylamak ve çıktısını almak ve beş yıl boyunca bir nüshasını saklamakla,
h) Atık depolanması veya bertarafının tesis dışında yapılması durumunda; (Ek 9 A-B) deki bilgileri içeren taşıma formunu doldurmak ve öngörülen prosedüre uymakla,
ı) Atık taşımacılığında mevcut uluslararası standartlara uymakla,
j) Atığı bertaraf tesisinin kabul etmemesi durumunda taşıyıcıyı başka bir tesise göndermekle veya taşıyıcının atığı geri getirmesini ve bertarafını sağlamakla,
k) Bu Yönetmelikteki esaslara uygun olarak atıkların bertaraf edilmesi amacıyla belediyelerle ya da gerçek ve tüzel kişilerle ortak atık bertaraf tesisleri kurmak ve gerekli harcamalara katkıda bulunmakla,
l) (Değişik:RG-30/3/2010-27537) (1) Atıklarını bu Yönetmelikteki esaslara uygun olarak kendi imkanları ile veya çevre lisansı almış atık bertaraf tesisinde gerekli harcamaları karşılayarak veya belediyelerle ya da gerçek ve tüzel kişilerle kurulacak ortak atık bertaraf tesislerinde bertaraf etmek veya ettirmekle,
m) Atıkların fabrika sınırları içinde tesis ve binalardan uzakta beton saha üzerine yerleştirilmiş sağlam, sızdırmaz, emniyetli ve uluslararası kabul görmüş standartlara uygun konteynırlar içerisinde geçici olarak muhafaza etmekle, konteynırların üzerinde tehlikeli atık ibaresine yer vermekle, depolanan maddenin miktarını ve depolama tarihini konteynırlar üzerinde belirtmekle, konteynırların hasar görmesi durumunda atıkları, aynı özellikleri taşıyan başka bir konteynıra aktarmakla, konteynırların devamlı kapalı kalmasını sağlamakla, atıklarını kimyasal reaksiyona girmeyecek şekilde geçici depolamakla,
n) (Değişik:RG-30/3/2010-27537) (1) Ayda bin kilograma kadar atık üreten üretici biriktirilen atık miktarı altı bin kilogramı geçmemek kaydı ile valilikten izin almaksızın atıklarını arazisinde en fazla yüz seksen gün geçici depolayabilir. Bu durumda herhangi bir tehlike halinde arazide önlem alabilmek için en az bir kişiyi görevlendirmekle ve bu kişinin iletişim bilgilerini valiliğe bildirmekle,
o) (Değişik:RG-30/3/2010-27537) (1) Bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarak geri kazanım ve bertaraf tesislerine gönderilmeden önce kendi atıklarını gerekli önlemleri alarak fiziksel, kimyasal veya biyolojik işlemlerle zararsız hale getirmek, bakiye atık oluşuyor ise uygun şekilde çevre lisansı almış bertaraf ve geri kazanım tesisine götürmekle veya gönderilmesini sağlamakla,
p) Tesis içinde atıkların toplanması taşınması ve geçici depolanması gibi işlemlerden sorumlu olan çalışanların sağlığı ve emniyeti ile ilgili her türlü tedbiri almakla,
r) Kaza sonucu veya kasti olarak atıkların dökülmesi ve bunun gibi olaylar sunucu meydana gelen kirliliğin önlenmesi amacıyla, atığın türüne bağlı olarak olayın vuku bulduğu andan itibaren en geç bir ay içinde olay yerinin eski haline getirilmesi ve tüm harcamaların karşılanmasıyla,
s) Kaza sonucu veya kasti olarak atıkların dökülmesi ve bunun gibi olaylar vuku bulduğunda valiliği bilgilendirmek ve kaza tarihi, kaza yeri, atığın tipi ve miktarı, kaza sebebi, atık bertaraf işlemi ve kaza yerinin rehabilitasyonuna ilişkin bilgileri içeren raporu valiliğe sunmakla,
t) (Değişik:RG-30/3/2010-27537) (1) Faaliyetlerine yönelik inşaat ve işletme ruhsatı alınması aşamasında, tehlikeli atıklarının bu Yönetmelik hükümleri doğrultusunda bertarafının sağlanacağını belgelemekle yükümlüdür.
Tehlikeli atıkların yönetimi nasıl gerçekleştirilir?
1. Çevre Yönetim Sorumlusu Tayin Edilmesi
Çevre ile ilgili tüm konuların tek bir kişi aracılığı ile yapılması doğabilecek karışıklıkları engelleyeceği gibi sorumluluk ve yetki gibi konulara da açıklık getirecektir. Çevre Yönetim Sorumlusu resmi olarak tayin edilerek iletişim bilgileri Atık Yönetim Planına dahil edilmelidir.
2. Tehlike Atıkların Belirlenmesi ve Sınıflandırılması
İşletmeden kaynaklanan tehlikeli atıkların, Atık Yönetimi Genel Esasları Yönetmeliği Ek-4’te listelenmiş atık kodlarına göre sınıflarının belirlenmesi gerekmektedir. (Atık kodlarınızın uzmanlarımızca belirlenmesini istiyorsanız tıklayınız. ) Atık kodlarının belirlenmesi ile atıkların hangi yöntemler ile ortadan kaldırılması gerektiği açıklık kazanmaktadır. Doğru bir sınıflandırma, doğru bir atık yönetiminin başlangıcıdır.
3. Tehlikeli Atık Yönetim Planı Oluşturulması
Tehlikeli atıkların üretilmesinden tamamen bertaraf edilmesine kadar olan sürecin belirlenmesi Tehlikeli Atık Yönetim Planı ile oluşturulur. Bu plan kapsamında tehlikeli atığın hangi firmalara gönderileceği, hangi işlemlerden geçirileceği, geri kazanım yüzdeleri ve tesis bilgileri yer alır. Tehlikeli atık üreten her işletme, 3 yıllık atık yönetim planının düzenleyerek bağlı bulunduğu İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü’ne göndermekle yükümlüdür.
4. Tehlikeli Atık Yönetimi Eğitimleri
Tehlikeli atık yönetiminin sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi için tüm çalışanların konudan haberdar olması, tehlikeli atıkların potansiyel zararlarının farkında olmaları ve sürecin yürütülmesi ve geliştirilmesi konusunda aktif rol oynamaları gerekmektedir. Bu nedenle Çevre Yönetimi Sorumlusu / Birimi tarafından planlı eğitimlerin düzenlenmesi gerekmektedir. Eğitimler işletmede oluşan tehlikeli atıklar hakkında olması gerektiği kadar tehlikeli atık yönetim sistemi hakkında da olmalıdır.
5. Tehlikeli Atıkların Kaynağında Azaltılması
Tehlikeli atıklar, nakliye ve geri kazanım/bertaraf yöntemleri açısından özel güvenlik önlemleri gerektirmektedir. Bu önlemler ise maliyetleri arttırmakta ve atık üreten işletmelerin bu işlemlere daha fazla kaynak ayırmalarına neden olmaktadır. Tehlikeli atıkların kaynağında azaltılması gereksiz maliyetlerin azaltılması ve çevreye verilebilecek potansiyel tehditlerin ortadan kaldırılmasına yardımcı olmaktadır. Örnek olarak, kirli makine parçalarının tiner veya benzinle tavalarda temizlenmesi yerine, özel devir-daim sistemi prensibi ile çalışan parça temizleme makineleri ile uçucu olmayan solventler kullanılarak temizlenmesi önemli ölçüde kazanç sağlanmasını sağlamaktadır.
6. Tehlikeli Atıklarında Kaynağında Ayrı Toplanması
Farklı atık koduna sahip tehlikeli atıkların birbirine karıştırılması veya aynı kapta depolanması tehlikeli ve yasaktır. Bu nedenle bir işletmeden açığa çıkan tüm tehlikeli atıklar kodlarına göre ayrı ayrı toplanmalı ve depolanmalıdır.
7. Tehlikeli Atıkların Geçici Depolanması
Bir işletme aylık toplam 1000 kg ‘ı geçmemek üzere 6 ay boyunca tehlikeli atıklarını, Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü’nden izin almaksızın uygun koşulları sağlamak kaydıyla depolayabilir. Uygun fiziksel koşullar ve tehlikeli atıkların geçici depolanması ile ilgili detaylı bilgilere buradan ulaşabilirsiniz.
8. Tehlikeli Atıkların Taşınması, Geri Kazanım / Bertaraf Ettirilmesi
Tehlikeli Atıkların çevre ve insan sağlığı açısından minumum zararlı etkiye neden olması amacıyla gerçekleştirilen işlemler geri kazanım / bertaraf faaliyetleridir. Atık Yönetimi Genel Esasları Yönetmeliği’nde belirtildiği üzere tehlikeli atık nakliyesi geri kazanım ve bertaraf işlemini gerçekleştiren tüm firmaların Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından lisanslandırılması gerekmektedir.
Tehlikeli atıklara kesilen ceza miktarları nelerdir?
Çevre Kanunu uyarınca verilecek idari para cezaları artırıldı. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının, 2872 sayılı çevre Kanunu uyarınca verilecek idari para cezalarına ilişkin tebliği, Resmi Gazete"de yayımlandı.
Buna göre, petrol ve petrol türevleri tahliyesi veya deşarjı yapan tankerlerden, bin grostona kadar olanlar için groston başına 64 lira idari para cezası alınacak.
Tehlikeli atıkların her ne şekilde olursa olsun ülkeye girişini sağlayanlar ile bu atıkları ilgili mercilere ön bildirimde bulunmadan ihraç eden veya transit geçişini yapanlar 3 milyon 208 bin 235 lira idari para cezası ödeyecek. Yasaklara veya sınırlamalara aykırı olarak tehlikeli atıkları toplayan, ayıran, geçici ve ara depolama yapan, geri kazanan, yeniden kullanan, taşıyan, ambalajlayan, etiketleyen, bertaraf eden ve ömrü dolan tehlikeli atık bertaraf tesislerini kurallara uygun olarak kapatmayanlara 160 bin 409 liradan 1 milyon 604 bin 116 liraya kadar idari para cezası verilecek.
Tehlikeli kimyasallar ve bu kimyasalları içeren eşyayı usul ve esaslara, yasak ve sınırlamalara aykırı olarak üreten, işleyen, ithal ve ihraç eden, taşıyan, depolayan, kullanan, ambalajlayan, etiketleyen, satan ve satışa sunanlara, 160 bin 409 liradan 1 milyon 604 bin 116 liraya kadar idari para cezası uygulanacak.
Atıksu altyapı sistemlerinin ve katı atık bertaraf tesisleri kurma yükümlülüğü verilen kurum ve kuruluşların, bu yükümlülüklerini, belirtilen süre içinde yerine getirmemeleri halinde; belediyelerde nüfusu 100 binden fazla olanlara 80 bin 202 lira, nüfusu 100 bin ila 50 bin arasında olanlara 48 bin 121 lira, nüfusu 50 bin ila 10 bin arasında olanlara 32 bin 79 lira, nüfusu 10 bin ila 2 bin arasında olanlara 16 bin 38 lira, organize sanayi bölgelerinde 160 bin 409 lira, bunların dışında kalan endüstri tesislerine ve atıksu üreten her türlü tesise 96 bin 244 lira idari para cezası verilecek.