Yüzeysel ve derin olmak üzere ikiye ayrılırlar. Sonra da yüzeysel temel kendi içinde çok çeşitlenir
Temel nedir?
Türk Dil Kurumu’nun (TDK) sözlüğüne göre ‘temel’; “Bir yapının toprak altında kalan ve yapıya dayanak olan duvar, taban vb. bölümlerinin tümü” ve “Bu bölümleri yapmak için kazılan çukur”dur.
Temel türleri nelerdir?
Temel türleri, yüzeysel ve derin şeklinde ikiye ayrılır:
1. Yüzeysel temeller: Yapı yükünün, zemin yüzeyine yakın bir yerde ve tasman sınırı içerisinde, güvenle aktarılmasına uygun zemin bulunması durumunda uygulanır.
Temel, kaya zemin dahi olsa zemin yüzeyine oturtulmaz. Mutlaka don seviyesinin altına inmelidir. Bu tür temeller, hem kuru ve hem de sulu zeminlerde uygulanabilir.
Yüzeysel temel çeşitleri nelerdir?
Tekil Temel (Münferit): Münferit veya ayak temel de denilen bu temeller, temel zemininin orta sertlikte ve bina ağırlığının daha az olması durumlarında uygulanır. Tekil temeller zemine, genellikle kare veya dikdörtgen, nadiren de daire ya da çokgen tabanlı sömellerle oturtulur.
Temel duvarları yada kolonlar altına, yükü daha geniş bir alana yayamak amacıyla yapılan elemanlara sömel denir.
Sürekli Temel (Şerid yada mütemadi): Bu tür temellere şerit veya mütemadi temel de denilmektedir. Temel semininin sağlam olduğu basit yığma binalarda, temel duvarları ya doğrudan temel tabanı üzerine veya temel zemini üzerine dökülen betonarme duvar altı sömeli ya da taştan yapılan taş sömel üzerine oturur.
Temel zemininin, daha zayıf ve bina yükünün daha fazla olduğu yığma yapılarda ise; taşıyıcı temel duvarlarının altına, iskelet – karkas yapılarda da kolonların altına, kolon enkesitleri boyunca devam eden betonarme sürekli sömeller yapılır. Bu sömeller plak, kiriş (düz ampatmanlı veya eğimli) yada tablalı kiriş şeklinde inşa edilebilir.
Radye Temel (Radye Jeneral): Radye Jeneral olarak da isimlendirilen bu temeller, dolma zeminlerde ya da emniyet gerilmesinin çok düşük olduğu ve temel zeminin fazlaca sıkışabilme özelliği gösterdiği veya temel duvarı ve kolonların birbirine çok yakın olması durumlarında uygulanır. Burada bina, zemini tamamen örten ve tersine çalışan bir döşeme üzerine oturtulur.
Radye temel çeşitleri nelerdir?
Düz radye temel: Genellikle duvar veya kolonlşar birbirine yakın ve yükleri de az ise temel, düz radye temel şeklinde yapılır.
Kirişli radye temel: Duvar ya da kolonların aralıkları fazla ise temel, kirişli radye temel olarak yapılır. Kirişli radye temeller iki şekilde yapılır:
a) Alttan kirişli radye temel: Kirişler, hem bodrum döşemesinin düz olması istendiğinde hemde temelin, zemin üzerinde kaymasına engel olmak için radyenin altında düzenlenir.
b) Üstten kirişli radye temel: Kirişler, radye temelin üzerine oturtulur. Ancak, bodrum döşemesinin düz olması istendiğinde; kiriş aralıkları, kiriş yüksekliğinde cürüf, perlit vb. doldurularak üzerine, düz döşeme yapılır.
Mantar şeklinde radye temel: Kolon yüklerini, dah geniş bir alana yayarak radye temele aktarmak için yapılır.
Ters Kemer Şeklinde radye temel: Zeminden gelen bu basıncının yada bina yükünün fazla olması durumunda temel, ters kemer şeklinde düzenlenir.
Rijit temel nedir?
Derinliği fazla olan temellerde, zemindeki elastiki şişmeleri ve farklı oturmaları; ayrıca temel duvarlarına yanlardan gelecek zemin basınçlarını karşılamak için uygulanır. Betonarmeden bir bütün olarak yapılan rijit temel; döşeme, perde duvarı, kolon ve kirişlerden oluşur.
Derin temel nedir?
Sağlam zeminin çok derinlerde olması durumunda; hem taşıma gücü fazla olan zemin tabakalarından yararlanmak hem de zemin içerisinde kullanılabilir hacimler oluşturmak amacıyla yapılır.
Derin temel türleri nelerdir?
Ayak Temel: Tekil temeller gibi ve genellikle betonarme olarak inşa edilir. Ayaklar, planda belirtilen duvarların birleşme noktalarına getirilir ve tabanları, kare veya çan şeklinde genişletilir. Açık temel çukurunda inşa edilen bu ayakların üst kısımları, birbirine betonarme kirişlerle bağlanır.
Kazık Temel: Yapı yükü, zemine çakılan kazıklar kanalıyla, derinlerde bulunan sağlam zemine, kazık uçlarıyla yada kazığın yan yüzeylerinin sürtünmesinden yararlanarak aktarılır. Zemine belirli aralıklarla çakılan bu kazıklar birbirine, üst kısımlarına atılan bağ kirişleri ve ızgaralarla bağlanır.
Kesonlar: Sağlam zeminin derinde olması keson temel ve kazık temellere göre daha geniş karne ve sağlam temel
yapmak gerektiği durumlarda keson temeller uygulanır. Bu tip temeller, zemin üzerinde içersisi boş olarak inşa edilip, ağırlığından da yararlanarak, istenilen derinliğe indirmek suretiyle oluşturulur.
Sağlam zeminin derinde olduğu durumlarda, daha geniş ve sağlam temel yapmak için zemin üzerinde içi boş olarak inşa edilir ve ağırlığından da yararlanılarak istenilen derinliğe indirilir.
Genellikle üç tipte yapılır:
Açık kesonlar
Pnömatik kesonlar
Yüzen kesonlar (yüzen sandıklar)