Ukrayna doğumlu Troçki, 1929 yılında Türkiye’ye sürgün edildikten sonra Büyükada’da Arap İzzet Paşa’ya ait olan köşkte kaldı. Bu köşkün müze olarak faaliyete açılması planlanıyor.
Lev Troçki kimdir?
Troçki, 7 Kasım 1879 yılında Güney Ukrayna'da bulunan Kerson'da doğdu. Dokuz yaşlarında iken Odessa'da bulunan teyzesinin yanına giderek burada eğitim gördü. Daha sonra eğitimine devam etmek gayesiyle Nikolayev'e gitti. Matematik ve hukuk alanında yükseköğrenim yaptı. Devrimci ve Marksist teorisyen olarak tanınmaktadır.
1940 yılında NKVD ajanı olan Ramón Mercader adlı Stalinist bir İspanyalı, gazeteci kılığında, röportaj yapmak bahanesiyle Troçki'nin kaldığı eve gitti ve Troçki’yi yaraladı. Troçki bu olay sonrasında hayatını kaybetti.
Lev Troçki hangi eserleri hayata geçirdi?
1905, Bireysel Terörizmin İflası, 1909, Entelijensa ve Sosyalizm, Marksistler Bireysel Terörizme Neden Karşıdırlar?, Üçüncü Kongrenin Temel Dersi, Haziran 1921, Komünist Enternasyonal'in Taktikleri Üzerine, Aralık 1921, Dördüncü Dünya Kongresi Raporu, 28 Aralık 1922, Yoldaş McKay'e Mektup, 13 Mart 1923, Paris Komunü Üzerine, "Avrupa Birleşik Devletleri" Sloganı İçin Uygun Zaman mı?, Haziran 1923, Doğu'da Perspektifler ve Görevler, 21 Nisan 1924, Ekim Dersleri, 1924, Lenin'den Sonra Üçüncü Enternasyonal, Tek Ülkede Sosyalizm?, Katalan Milliyetçiliğinin İlerici Karakteri, İspanyol Komunizmi Ve Katalan Federasyonu, Katalonya'da ulusal Sorun, Rus Devrimini Savunurken, Sürekli Devrim-Sonuçlar ve Olasılıklar, Marxism ve Ekonomik Yaşam, Uluslararası Komünist Birliğin Temel Teorik Görüşleri Üzerine Bir Tartışmaya Katkı, Savaş ve Dördüncü Enternasyonal, Amerika Komunist Olursa, Merkezci Kombinasyonlar ve Marksist Taktikler, Merkezci Simya mı, Marksizm mi?, Güney Afrika Tezleri Üzerine, Terörizm ve Sovyetler Birliği'ndeki Stalinist Rejim, Komunist Manifesto'nun Doksanıncı Yıldönümü, Lenin ve Emperyalist Savaş, Grynszpan’dan Yana: Faşist Kıyım Çetelerine ve Stalinist Hainlere Karşı, Zamanımızda Marksizm, Bir Kez Daha "Marksizmin Krizi" Üzerine, 1 Mayıs ve Enternasyonal, Demokratik Merkeziyetçilik Üzerine.
Toçki’nin evi nerede?
1929'da Türkiye'ye sürülen Troçki, 1929-1933 yılları arasında Büyükada'da o dönem Arap İzzet Paşa Köşkü olarak anılan köşkte kaldı. 2011 yılında imar planlarına Kültürel Tesis Alanı olarak işlenen tarihi yapının sahibi Belediye İmar Komisyonunda Köşkün Kültürel Tesis Alanı’ndan çıkarılarak Konut Alanı’na alınmasını talep etti. Büyükşehir Belediyesi Şehir Planlama Müdürlüğü’nün itirazına rağmen Büyükşehir Belediyesi köşkün konut alanı olmasını kabul etti. Sit alanı olması nedeniyle nihai onay için 5 No'lu Koruma Kurulu'na gönderilen köşkün yeniden kültürel tesise dönüştürülmesi kararlaştırıldı. Koruma Kurulu'nun kararında köşkün, Kültür ve Müzeler Genel Müdürlüğü'nce 2013 kamulaştırma programına alındığı belirtilerek, konut amaçlı plan değişikliğinin uygun olmadığı belirtildi. Meclis de Koruma Kurulu kararına uygun olarak konut plan değişikliğini iptal etti.
Troçki’nin Büyükada’da kaldığı bu tarihi köşkün, 2013 yılı içinde müze olarak hizmete açılması planlandı.
Arap İzzet Paşa Köşkü’nün özellikleri nedir?
Büyükada'da, Çankaya (Nizam) Caddesi' nin kuzey (deniz) tarafında yer almaktadır. Konstantinos İlyasko tarafından 19. yy'ın son çeyreğinde inşa ettirildi. Köşkün bir diğer adı da İliasko Köşkü olarak bilinmektedir.
2. Abdülhamit’in yakın adamlarından olan Arap İzzet Paşa’ya aittir. (52) no’lu 9762 m2’lik bir alanda yer alan köşklerdir. İçi ortaçağına ait bir İtalyan Sarayını andırır. Tavanlarının tamamına yağlıboya tablolar resmedilmiştir. Üç katlı, bahçeli yarı ahşap köşk ünlü Sovyet devrimcisi Leon Troçki’nin ilk ikamet ettiği konuttur. 1980’li yılların başında yıkılarak yerine betonarme bir bina yapılmıştır.
Bir bodrum katı üzerine oturan ve kısmi bir çatı katı ile donatılmış olan iki katlı köşk, kagir duvarlı ve ahşap döşemelidir. Setler halinde deniz kıyısına kadar inen geniş bir bahçenin, caddeye komşu olan en üst setine yerleştirilen yapı, kuzey-güney doğrultusunda gelişen bir eksene göre simetrik olarak tasarlanmıştır.
Caddeye bakan giriş (güney) cephesinde, zemin kat sofasına açılan kapı, tam ortada, geriye çekilmiş olan kesimde yer almaktadır. Bu girintinin üstü bir balkon şeklinde değerlendirilmiş bulunmaktadır. Denize bakan kuzey cephesinin ortasında da, üstü revakla örtülü bir sahanlık yer almaktadır. Altında bodrum katına açılan, yuvarlak kemerli bir kapı ile iki yuvarlak pencerenin bulunduğu bu sahanlıktan, çift kollu merpenlerle bahçeye inilmektedir.
Revak üzerine oturan teras, ayrıca merpenler, mermerden yontulmuş baklavalı korkuluklarla sınırlandırılmıştır. Neoklasik üslubu yansıtan cephelerde ve revakta antik Yunan ve Rönesans mimarilerinden alınma ayrıntılar gözlenmektedir. Revağın sütunları Toskana tipinde başlıklarla donatılmış, bunların üzerine, kilit taşları çıkıntılı yuvarlak kemerler yerleştirilmiştir. Zemin kattaki kapılar ve pencereler de aynı türde kemerlerle taçlandırılmıştır. Dikdörtgen olan üst kat pencereleri ise üçgen alınlıklar (frontonlar) ile dikkati çekmektedir. Cephelerdeki bütün açıklıkların söveleri beyaz mermerdendir.
Köşkün iç tasarımında "karnıyarak" tabir edilen orta sofalı planın uygulandığı, zemin kattaki salonlar ile üst kattaki yatak odalarının, katların ekseninde uzanan sofalara açıldığı, sofaların uçlarına da her iki cephedeki balkonların yerleştirildiği anlaşılmaktadır. Bugünkü bina inşa edi¬lirken cephelerdeki ayrıntılar bozulmuş, salonların ve yatak odalarının tavanlarında yer aldığı bilinen yağlıboya bezemeler ve tablolar da ortadan kalkmıştır.
Koruma Kurulu, Troçki’nin evi ile ilgili neler söyledi?
Büyükşehir Belediye Meclisi’nin, Troçki’nin evinin konut olarak kullanılmasına izin veren Koruma Kurulu’nun 28 Şubat 2013 tarihli kararı şöyle:
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğünün 06.11.2012 tarihli yazısından Lev Troçki’nin bir dönem yaşadığı Büyükada 130 ada, 3 parselde yer alan taşınmazın 2013 yılı Kamulaştırma Programı kapsamında değerlendirileceğinin anlaşılması, 1994 onanlı 1/5000 ölçekli koruma amaçlı nazım imar planında konut alanında olmasına rağmen İstanbul V Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 07.03.2011 tarihli kararıyla uygun görülen koruma amaçlı nazım imar planında Kültürel Tesis Alanına alınmış olması ve Troçki’nin bir dönem yaşadığı ev olarak yaygın kanaatle biliniyor olması sebepleriyle Kültürel Tesis Alanı olarak kalmasının gerekliliği karşısında plan değişikliği teklifinin uygun olmadığına karar verildi.