Vitray; Osmanlı’ya Macar ustalardan geçen bir sanattır. Cam boyama sanatı olarak tanımlanır. Mimaride önemli bir yeri vardır.
Vitray nedir, nasıl gelişmiştir?
Vitray kelimesi Macarca'dan gelmiştir. Osmanlı döneminde Macar ustalardan alınan bir sanat dalıdır. Vitray kelimesini sadece Türkler ve Macarlar kullanır.
Rivayete göre cam, Finikeliler tarafından tesadüfen bulunulmuştur. Daha sonra soğuk havalardan korunmak üzere beton yığınları içerisine yerleştirilerek kullanılmaya başlanmıştır. Zamanın geçmesi ile cam, metal oksitler ile renklendirilerek kullanılmıştır. Bunlardan ilk vitray örneği olarak bahsedilmektedir.
Vitray, ev ve otellerde, fabrikalarda, okullarda ayrıca camilerde kullanılan bir sanat tekniğidir. Güneşin açısına göre şekil değiştiren, beliren bir cam sanatı olan vitray, aynı kalmayışı ve sürekli değişmesi ile diğer cam sanatlarından üstün tutulmuştur.
İlk cam yapımı Mısır’da üfleme aletinin icadıyla başlamıştır. Vitrayın ise yapılan araştırmalar sonucunda MS.1.yy’da kalıntılarına ulaşılmıştır. Hristiyanlarda sadece dini yapılarda kullanılan bu sanat dalı, Türklerde ise tüm yapılarda kullanılmıştır.
Vitray teknikleri nelerdir?
1. Mozaik Vitray: Beyaz cam üzerine, vitray cam boyama tekniği ile yapılır. Camın mat kısmına siyah konturla eskiz çizilir. Eskizin içi transparan boya ile boyanır. Boyanan bölgelere renkli camlar serpiştirilir. Kurumaya bırakılan cama daha sonra siyah cam boyası ile boyanır.
2. Macunlu Vitray: Eskiz çizilir ve renklendirilir. Çizilen eskiz camın altına yerleştirilir. Cam, eskizin çizimine uygun bir şekilde kesilir. Camların aralarına macun yerleştirilerek yapıştırılır. Silikonla temizlenen macunlardan sonra hazırlanan vitray, gerekli yerde kullanılmaya başlanır.
3. Kurşunlu Vitray: Şekline göre bir eskiz çizilir ve masanın üzerine sabitlenir. Sabitlenen eskiz, bir köşesi iki kurşunla havya yardımıyla lehimlenir. Çizilen cam şekline uygun bir şekilde kesilir. Kesilen cam parçası kurşuna yerleştirilir. Açıkta kalan cam, kurşuna lehimlenir.
4. Boyalı Vitray: Cama çizilecek şeklin eskizi hazırlanır. Düz bir cam kullanılır. Çizilen eskiz camın altına yerleştirilir. Cam üzerine eskizin çerçevesi çizilir. Çizilen çerçeve içerisinde ise istenilen renge uygun olarak boyanır.
5. Tiffany Vitray: Tasarlanan desen bir karton üzerine çizilir. Renkler kodlandırılır ve her cama bu kodlar verilir. Kartona yapılan çizim, eskiz üzerine aktarılır. Kartonda çizilen desene uygun, kodlanan camlar kesilir ve tiffany vitray bakır folyosu ile sarılıp eskiz üzerine dizilip lehimlenir.
Vitray malzemeleri nelerdir?
Karton, şablon kağıdı (kopya kağıdı), cetvel ve iletki, şablon makası, spatula, cam çekici, tornavida, lehim, havya, cam, kurşun ve cam taşlama makinası.
Vitray yaparken cam nasıl kesilir?
Vitray yaparken cam kesilme işlemine geçmeden, cam üzerine tüm şekilleri çizmek gerekir. Cetveli camın üzerine tutarak, cam kesme makası ile cam kesilir. Kesim işlemi bittikten sonra camların kenarların kalan kısımları, küçük hataları cam taşlama makinası yarımıyla düzeltilebilir.
Vitray yaparken camlar nasıl birleştirilir?
Kopya kağıdına çizilen çizim, masanın gönye bölümüne yerleştirilir. Kurşun profil kenara bırakılır. Verilen numaralar doğrultusunda kesilen camlar, kopya kağıdında bulunulan yerlerine yerleştirilir. Kurşun profillerin arasına yerleştirilen kesilmiş camlara, yerleştirme işlemi bittikten sonra kurşunlar ezilir. Kurşunlar ezildikten sonra ise lehimlemeleri yapılır.
Vitray desen nasıl çizilir?
Desen çizilirken belli bir ölçülendirme yapılır. Bunun için cetvel ve kağıt kullanılır. Mesela: Karton üzerine cetvel yardımı ile bir kare çizilir. Ortadan ikiye bu kare ayrılır. Pergel ile ayrılan kesme yerine bir daire çizilir. Daire içerisinde kalan çizimler silinir. Kopya kağıdına geçirilen bu çizim, daha sonra kullanılmak üzere bir kenara bırakılır. Karton üzerinde yer alan çizim parçalarına numara verilir ve verilen bu numaralara renk verilir. 3 numara mavi, 5 numara kırmızı gibi. Bu şekilde vitray desen çalışması tamamlanmış olur.
Vitray desen çizilirken nelere dikkat edilmelidir?
Vitray desen çizilirken, çizim yapılacak yer, ışık uygun olmalıdır. Masa başında desen hazırlanır, renklendirme ve teknik ölçülendirme yapılır. Desen 1/1 ebatında büyütülmesi gerekir ve tam ölçü üzerinden çizime geçilir.
Vitray Müzesi nerededir?
Vitray Müzesi, insanların vitray sanatını daha iyi bir şekilde anlaması ve öğrenmesi için açılmıştır. İngiltere’de Ely Katedrali Müzesi içinde yer alır. 1970’li yılların başında açılan vitray müzesinde binlerce eser yer alıyor.
Vitray yapabilmek için nasıl bir eğitim gerekiyor?
Vitray sanatı ile ilgilenebilmek için mekanik, cam ve resim hakkında temel bilgileri bilmek gerekiyor. Güzel sanatlar fakültelerinde vitray sanatı seçmeli ders olarak öğretiliyor. Vitray atölyelerinden alınan eğitimler öğretici olmakla beraber, teknik çalışmalarda da yardımcı oluyor.
Osmanlı vitrayına hangi yapılar örnek olarak verilir?
1.Süleymaniye Cami
2.Rüstempaşa
3.Yeni Cami
4.Topkapı Sarayı
5.Hünkar Kasrı
6.Saraylar ve yalılar.