İstanbul'un göbeğinde “Her canlı ölümü tadacaktır” tabelasıyla ölümü hatırlatan mezarlık...
Zincirlikuyu Mezarlığı
Zincirlikuyu Mezarlığı nerededir?
Zincirlikuyu Mezarlığı, İstanbul'un Şişli ilçesinde, Esentepe ile Levent arasında, bulunduğu Zincirlikuyu semtiyle aynı adı taşıyan mezarlık. İstanbul'un modern biçimde düzenlenmiş ilk asri mezarlığıdır.
Zincirlikuyu Mezarlığı ne zaman kuruldu?
1935'te kurulmasına karar verilen Zincirlikuyu Mezarlığı, çevresindeki yapılaşma sürecine paralel olarak 1960'lı yıllarda bugünkü sınırlarına ulaşmıştır. Bugün 380,847 m²'lik mezarlık alanı aile kabirleri için ayrılmış olanlar dışında bütünüyle dolmuş durumdadır.
Atatürk'ün emriyle Zincirlikuyu Mezarlığı'na inşa edilen Türkiye'nin tek ve ilk krematoryumu, kullanım için talep gelmediğinden yıktırılmış ve bugün yerinde mezarlığın garajı ve müdürlük binası bulunmaktadır.
Din ayrımı yapılmadan, her cenazenin aynı mezarlıkta defnedilebilmesine olanak veren seküler mezarlık kavramının henüz oluşturulamadığı Türkiye'de Müslüman inancına sahip kişilerin yanı sıra, ateist ya da gayrimüslim cemaatlerine üye olmayıp, Türk asıllı ancak herhangi bir dini inanca sahip olmayan kişilerin de defin edilmeyi tercih ettiği bir mezarlıktır.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Mezarlıklar Müdürlüğü de mezarlığın girişindeki binada bulunmaktadır.
Zincirlikuyu Mezarlığı’nda yatan ünlüler kimler?
Birçok ünlü kişinin kabrinin bulunduğu mezarlığa gömülmüş ilk ünlü 1937'de ölen Abdülhak Hamit Tarhan'dır. Ahmed Adnan Saygun, Ayhan Işık, Belgin Doruk, Suavi Süalp, Muammer Karaca, Müslüm Gürses, Cemal Nadir, Kerim Tekin, Şükrü Saraçoğlu, Kemal Sunal, Vehbi Koç, Sadri Alışık, Sakıp Sabancı, Rıfat Ilgaz, Asım Bezirci, Ruhi Su, Abdi İpekçi, Orhan Kemal, Erdal İnönü, İsmail Cem, Duygu Asena, Mehmet Gül, Aysel Gürel,Onur Bayraktar,Nihat Nikerel, Çetin Emeç, Türkan Saylan, Hüseyin Peyda, Feridun Karakaya, Perihan Altındağ Sözeri, Meriç Soylu, Macide Tanır, Neriman Altındağ Tüfekçi, Bahadır Akkuzu, Yılmaz Zafer, Bilal İnci, Osman Seden, Saadettin Erbil, Nihat Erim,Defne Joy Foster, Ekrem Bora ve Metin Serezli gibi birçok ünlü kişinin kabri burada bulunmaktadır. (Kaynak: Vikipedi)
Zincirlikuyu'da mezarlıkların fiyatları kaç bin TL’den başlıyor?
İstanbul’da bir metrekare toprağın en pahalı olduğu yer mezarlıklar oldu. 333 mezarlığın bulunduğu kentte, şehir içindeki mezarlıklarda yer yok. Talep olup arz olmayınca mezar yeri sahipleri uçuk fiyatlar karşılığında hakkını devrediyor.
İnternetten satışa çıkarılan mezar yerlerinin fiyatları lüks rezidanslarla yarışıyor. Kentin en gözde mezarlıklarından olan Zincirlikuyu’da fiyatlar, 200 bin ile 750 bin lira arasında değişiyor. İnternetteki ilan sitelerinden satışa çıkarılan mezar yerleri için ‘acilen’ ve ‘ihtiyaçtan’ ifadeleri de yer alıyor. İBB’nin internet sayfasında ise mezar satışıyla ilgili yer alan açıklamada üçüncü kişilere satışın mümkün olmadığı belirtiliyor.
Zincirlikuyu Mezarlığı hangi haberlere konu oldu?
Makber şiiriyle açılan bahçe (Ertuğrul Özkök, Hürriyet Gazetesi, 29 Eylül 2011)
(...)
İLK GÖMÜLEN İNSAN ‘MAKBER’ YAZARI ABDÜLHAK HAMİT
Zincirlikuyu’nun kurulmasına 1935 yılında karar verilmiş. Ve ilk sakini de, Türk şiirinin büyük şairi
Abdülhak Hamit Tarhan olmuş.
1937 yılında bizzat Atatürk’ün talimatıyla Zincirlikuyu’ya defnedilmiş.
Bir mezarlığın açılışı için, şarkılara da söz olan “Makber” gibi olağanüstü bir ölüm şiirinin
yazarından daha uygun kim olabilirdi ki...
“Her yer karanlık pür nur o mevki
Mağrib mi yoksa makber mi ya Rab...”
Zincirlikuyu’nun temelleri işte böylesine güçlü bir ölüm sembolüyle atılmış.
Tabii üstü çok aydınlık bir yer.
- Şehrin merkezinde, gökdelenler arasında 391 bin metrekarelik bir alanı kapsıyor. 43 adaya
bölünmüş.
- Kurulduğu günden bu yana 43 bin 104 kişi defnedilmiş. Yani küçük boy bir Anadolu şehri kadar
nüfusu var.
- Ama İstanbul’da her yıl 50 binden fazla cenazenin kalktığını hatırlarsak, Zincirlikuyu, ölüler
dünyasında küçücük bir yer tutuyor.
Peki o kadar alana 43 bin naaş nasıl sığıyor derseniz cevabı açık.
Aradan 5 yıl geçtikten sonra, aileden bir başka cenaze aynı yere defnedilebiliyor.
Ayrıca bir kişinin mezar yerinin lahit yapılması suretiyle ikinci bir cenaze, süre geçirmeden de
defnedilebiliyor.
ZİNCİRLİKUYU’DA YATAN “TANIMSIZ” KİŞİLER KİM
Günde ortalama 2-3 cenaze defnediliyor. 2010 yılında 1051 cenaze defnedilmiş. Bu yılın ilk 9
ayında defnedilen cenaze sayısı ise 643.
Son 10 yılda en çok cenaze defnedilen yıl 2003 olmuş. O yıl Zincirlikuyu’ya 1144 cenaze
defnedilmiş.
Defin istatistiklerine bakarken ilginç bir ayrıntı gözüme çarpıyor. Her yıl için, ölenlerin “Kadın”
veya “Erkek” olarak sayıları verilmiş.
İstatistiklerde bir de “Tanımsız” diye bir defin kategorisi var.
Mesela 2005 yılında 519 kadın, 509 erkek, 17 de tanımsız cenaze defnedilmiş.
Son 10 yılda “Tanımsız” sıfatı altında 1500 cenazeye defin izni verilmiş.
Tabii ister istemez insanın aklına takılıyor. Eşcinseller veya travestiler için böyle bir ifade mi
kullanılıyor?
Hayır böyle değilmiş. 2005 yılından önce defnedilen kayıtlara bazı kişilerin cinsiyeti yazılmadığı
için, o günlere ait istatistiklere böyle yazılıyormuş.
ZİNCİRLİKUYU’NUN EN BÜYÜK AİLESİ SABANCILAR
Zincirlikuyu, aynı zamanda bir “aileler kabristanı”.
En geniş aile Sabancılar. Onlara ait 42 kişilik mezar yeri bulunuyor.
Onu 14 kişilik yer ile Mehmet Kamil Berk Ailesi izliyor.
Mehmet Kamil Berk, Atatürk’e son müdahaleyi yapan doktorlardan biri. O’nun ölümünden önce
kullandığı serumun boş şişesi ve şırınga İstanbul Tıp Fakültesi’nin müzesinde hâlâ saklanıyor.
1958 yılında vefat edince buraya defnedilmiş.
Çok sevilen bir doktormuş. Hastalarından biri onun için bir şarkı bile bestelemiş:
“Arabası tek atlı; Boynu kravatlı
Kamil Bey’in hastaları; Kendi gibi kıymatlı”
Arkasından 12 kişilik yer ile İzzet Feldan ve Raşit Alicikoğlu aileleri geliyor.
Koç Ailesi’nin 10 kişilik yeri var.
Konu Koçlar’dan açılınca, rahmetli Vehbi Koç’un naaşının çalınması olayını hatırladım. Ondan
sonra benzer başka bir olay yaşanmamış. Ancak mezarlıklarda güvenlik önlemleri artırılmış.
Bugün İstanbul Mezarlıklar Müdürlüğü emrinde çalışan 450 güvenlik elemanı varmış. Bunların bir
bölümü motorize.
EN BÜYÜK MEZAR CUMHURİYET’İN İLK BÜYÜK MÜTEAHHİDİNİN
Zincirlikuyu’da anıt şeklinde yapılmış mezarlar da var. Bunların en büyüğü Abdurrahman Naci
Demirağ’ın anısına yaptırılan anıtmış. 10.5 metreye 50 metre boyunda bir yer kaplıyormuş.
Demirağ, soyadını demiryollarından alan bir işadamı. Cumhuriyet’in ilk büyük müteahhitlerinden.
Ankara Garı’nı ve demiryollarını yapan şirketin sahibi. İzmit Seka Kâğıt Fabrikası, Karabük Demir
Çelik gibi, Cumhuriyet’in ilk sanayi tesislerinin müteahhidi.
Ancak günümüzde artık bu kadar büyük anıt mezarlara izin verilmiyormuş.
Zincirlikuyu için Türkiye’nin Pere Lachaise’i denilebilir. Türkiye’nin bir çok ünlü siması bu
mezarlıkta yatıyor.
Bunlar arasında 2 cumhurbaşkanı, 3 başbakan, Birinci Dünya Savaşı’nın 2 komutanı, 5
genelkurmay başkanı, İstanbul’un 3 belediye başkanı ve çok sayıda tanınmış sanatçı, işadamı,
gazeteci yer alıyor.
27 Mayıs döneminin Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’in naaşı Anıtkabir’den çıkarıldıktan sonra
buraya taşındı. Hatay Cumhurbaşkanı Tayfur Sökmen’in mezarı da burada.
YAKINDA DİJİTAL MEZARLIK KATALOGLARI GELİYOR
Paris’e gittiğimde zaman zaman Pere Lachaise mezarlığını ziyaret ederim. Mezarlığın, kimin
nerede yattığını gösteren bir kataloğu ve planı vardır.
Zincirlikuyu’nun böyle bir planı yokmuş. Ancak İstanbul’daki bütün mezarlıkların dijital ortamda
planları hazırlanıyormuş. Yani yakında, hangi mezarlıkta kim hangi parselde yatıyor
görebileceğiz.
Zincirlikuyu’yu günde 80-90 kişi geziyormuş. Bayram günlerinde bu sayı 2-3 bine kadar
çıkıyormuş.
Zincirlikuyu’nun botanik envanteri de çıkarılmış. Hepsine yerim yok, ama bazıları şunlar:
Selvi, çam, kavak, sedir, mazı, çınar, ıhlamur, dişbudak, incir, elma, erik...
* * *
Zincirlikuyu turumuz burada sona eriyor.
Vaktiniz olursa gidip gezin. Çünkü orada Cumhuriyet tarihinin güzel bir özeti yatıyor. Kapıdan
çıkarken, o söze tekrar bakıyorum.
“Her canlı ölümü tadacaktır...”
Latince deyişle; “Memento mori...”
Şehre doğru dalarken, olağanüstü bir şarkı dinliyorum:
“Somewhere, over the rainbow”
Evet hepimiz bir gün tadacağız.
Ama bugün hâlâ, “İçimize çektiğimiz hava değil, gökyüzü”...
Dönüp tekrar kapıdaki yazıya bakıyorum. Aklıma Yavuz Gökmen’in bir ölümün arkasından
yazdığı harikulade yazı geliyor. Aslında her ölüm; bizi hayatın en umut verici eylemine çağıran bir
davettir...
Yani... (*)
(*) Artık muhafazakâr bir toplumda yaşadığımız için bunun ne olduğunu yazmıyorum.
Zincirlikuyu’nun ünlüleri
BAŞBAKANLAR
Şükrü Saracoğlu, Hasan Saka, Nihat Erim.
YAZARLAR
Ömer Seyfettin, Behçet Necatigil, Abdülhak Hamit Tarhan, Behçet Kemal Çağlar, Orhan
Seyfi Orhon, Falih Rıfkı Atay, Rıfat Ilgaz, Sait Faik Abasıyanık, Baki Süha Edipoğlu, Faruk
Nafiz Çamlıbel, Sabri Esat Siyavuşgil, Cahit Irgat, Feridun Fazıl Tülbentçi.
SANATÇILAR
Yıldırım Gürses, Kemal Sunal, Adnan Saygun, Cahide Sonku, Lale Oraloğlu, Selahattin
Pınar, Hüseyin Peyda, Atıf Yılmaz, Alev Sezer, Neriman Köksal, Safiye Ayla, Ayhan Işık,
Sadri Alışık.
Tabii, bir de Çetin Bey...
Çetin Emeç
Mezarlıklar Müdürlüğü ve Zincirlikuyu Mezarlığı iletişim bilgileri nelerdir?
Adres : Büyükdere Caddesi Zincirlikuyu mezarlık alanı girişi, Şişli-İSTANBUL
Santral Tel.: 0 212 312 65 85
Faks: 0 212 211 51 31