Volkanik kökenli, kazan şeklinde çok büyük çöküntüdür. Bu çöküntülerin içi su dolduğunda kaldera gölü oluşur. Kaldera ve krater birbirinden farklı jeomorfolojik birimlerdir. Bir kalderanın zemininde yeniden bir volkan konisi oluşabilir.
Kaldera nedir?
Volkan konilerinin patlaması ile oluşan, kraterden daha büyük kazan biçimindeki çukurluklar. Örneğin Yellowstone Kalderası, jeolojik tarihi içerisinde birçok güçlü volkanik patlama tarafından oluşturulmuştur.
Yellowstone Kalderası bir volkanik kaldera (Yellowstone Milli Parkı, ABD).
Türkiye’deki en ünlü kaldera, Nemrut Kalderası nasıl oluştu?
Nemrut Dağı ya da Nemrut Stratovolkanı, Bitlis İlinin Tatvan ilçesinde, Doğu Anadolu'da yer alan yüksek dağlardan biridir. Van Gölü'nün batısına düşer. Nemrut, uyuyan aktif bir yanardağdır ve 1441 yılında son kez lav çıkışı olmuştur. Tepesindeki kraterde Nemrut Gölü yer alır. Krater etrafında, en yüksek tepe olan Sivritepe 2935 m, Doğu Nemrut Tepesi 2625 m, güneydeki Tursuktepe 2828 m ve batıda Nemrut Dağı Tepesi 2801 m yüksekliktedir.
Nemrut Kalderası’nın özellikleri nelerdir?
Nemrut Stratovolkanı, tabakalı volkanlar (stratovolkan) sınıfından, Kuvaterner döneminde oluşmuş, Anadolu’nun önemli yanardağları arasındadır. Nemrut Krateri’nin en son 1411 ve 1441 yıllarında faaliyet gösterdiği yazılı kaynaklarda belirtilmektedir. Güncel krater kenarındaki enine kesitlerde iki farklı piroklastik(volkanik çökel)tabakanın varlığı, 30 yıl ara ile gerçekleşen bu iki patlamayı belgelemektedir. Nemrut Stratovolkanı'nın günümüz kaldera görünümünü almasının yaklaşık 100 bin yıl önce olan büyük patlaması sonucu gerçekleştiği düşünülmektedir. Bu patlamada dağın 4100 m civarında olan yüksekliğinin şiddetli bir kaldera patlaması sonucu en yüksek tepesi olan Sivritepe (2935 m) düzeyine indiği topoğrafik analizler ile belirlenmiştir.
Nemrut Kalderası’nda neler var?
Kaldera’nın içerisinde 5 göl, çok sayıda lav çıkış merkezi, lav hunisi, sıçratma konisi, sıcak su kaynakları ve 6 adet mağara mevcuttur. Göllerden en büyüğü olan Nemrut Gölü, bir hilal şeklinde ve 15 km²’lik bir yüzölçümüne sahiptir. Gölün deniz seviyesinden yüksekliği 2247 metre, Van Gölü’nden ise 600 metre yüksekliktedir. Kaldera’nın batı kesiminde, tabanda Nemrut Gölü bulunur. Bir hilal şeklinde ve yaklaşık 15 km2’lik bir yüz ölçümüne sahip Nemrut Gölü’nün yüzeyi, deniz seviyesinden 2247 metre, Van Gölü’nden ise 600 metre yüksekliktedir. Volkanik malzeme; cüruf, sünger taşı ve obsidyenden oluşmaktadır. Yöredeki kayaçlar incelendiğinde bazalt, andezit ve trakitlerden oluşan ve akışkan türleri ile kül, tüf, pomza ve ignimbirit gibi volkanik yağış ile oluşan kayaçlardan meydana geldiği görülür.
Nemrut Kalderası hakkında detaylı bilgileri için tıklayın!
Türkiye’de Nemrut’tan başka hangi dağda kaldera var?
Doğu Anadolu'da Van gölünün kuzeyinde olan Süphan Dağı, Patnos ve Adilcevaz dolaylarında yükselmektedir. Çıkmak için gerekli izin Adilcevaz yetkililerince verilmektedir. süphan dağı patnos malazgirt ahlat ve adilcevaz sınırları içinde yer almaktadır.
Büyük Ağrı (5137 m) ve Cilo Dağından (Uludoruk-4135m) sonra Türkiye'nin üçüncü en yüksek dağı olan Süphan dağı, Van gölünün kuzeyinde Malazgirt dolaylarında yükselir, en yüksek zirvesi 4058 metre yükseklikteki Sandıktepe'dir. Bu dağın zirve kesiminde 1 km çapında bir son püskürme lav tümseği ve bu tümseğin tepesindeki düzlükte genişçe küçük buzul gölleri bulunan bir de kalderası bulunmaktadır.
Dünyadaki en tehlikeli kaldera hangisidir?
Rabaul Papua Yeni Gine'deki Doğu Yeni Britanya eyaletinde bulunan bir kasabadır. Kasaba, vilayet başkentidir ve 1994'de volkanik bir patlamadan çıkan küller sonucunda yıkılana kadar eyaletteki en önemli yerleşim alanıydı. Patlama sırasında kül, binlerce km havaya karışmıştır. Binaların çökmesine sebep olan yağmura sebep olmuştur. Rabaul'daki binaların %80'i çökmüştür. Patlamanın ardından başkent, yaklaşık 20 kilometre uzaklıktaki Kokopo'ya taşınmıştır. Rabaul geniş bir volkanın kabarmış kalderası olan Rabaul kalderasının yanında inşa edildiğinden dolayı devamlı olarak yanardağ aktivitesi tarafından tehdit edilmektedir.
Krakatau, Tombora ve Merapi yanardağları: Endonezya’da bulunan 155 volkandan 76 tanesi toplam 1171 kere patladı. Dünya’daki volkanların üçte biri burada. Dünya’da volkanik patlamalardan ve onun sonuçları olan toprak ve çamur akmaları, heyelanlar, tsunamiler, küller ve lavlardan etkilenen ülke Endonezya’dır.
Krakatau volkanı: Bu volkanın adı "Krakata u" ya da "Krakatoa " olarak söylenir. Sumatra ile Java adaları arasındaki Sunda boğazında yer alan ünlü Krakato halen yaşayan bir volkandır. Olasılılıkla 416 yılındaki faaliyetinden önce daha büyük olan eski Krakatau kalderanın çökmesi ile Verlaten, Long Island oluştu.
Ardından en ünlü patlaması olan 1883 faaliyeti öncesinde 70 km olan kaldera çapı, Krakatau’nın bir kısmının magma odasına çökmesiyle önceki kraterin içinde "Krakatau’nın oğlu " anlamına gelen Anak Krakatau doğuyor. 1883 yılındaki aktivitede Krakatau stratosfere yani 40-50 km kadar yükseğe malzeme püskürtüyor.
Kraterin bir kısmının magma odasına çökmesi sonucu 40 metreye varan tsunami dalgaları oluştu. Bu dalgalarda gemiler 2.5 km kadar karanın içine atılıyorlar. Deprem 2000 ve tsunamide 34 000 olmak üzere toplam 36 000 insan hayatını kaybetti. Bu volkanın faaliyetleri ara ara 1927 yılından beri devam etmektedir.